Жасөспірімдер арасындағы қатыгездік

Аннотация

Бұл мақалада жасөспірімдер арасындағы қатігездік феномені психологиялық, әлеуметтік және отбасылық факторлар тұрғысынан зерттеледі. Мектеп жасындағы балалар арасындағы буллинг, эмоционалдық және физикалық агрессия мысалдары қарастырылып, қоғам мен отбасының рөлі айқындалады. Жасөспірімдердің қатігездігіне әсер ететін негізгі себептер мен оны болдырмаудың жолдары ұсынылады.

Кілтті  сөздер: жасөспірімдер, буллинг, агрессия, психологиялық факторлар, әлеуметтік ықпал, отбасы, тәрбие

Гипотеза: Жасөспірімдердің қатігез мінез-құлқы көбінесе әлеуметтік және отбасылық жағдайлардың теріс әсерімен байланысты болады.

Зерттеу сұрағы: Жасөспірімдердегі қатігездік мінез-құлықтың негізгі себептері қандай және оны алдын алудың тиімді жолдары қандай?

Кіріспе.

Қазіргі кезде жасөспірімдер арасындағы қатігездік мәселесі тек мектеп қабырғасында ғана емес, жалпы қоғамда күрделі әлеуметтік проблема ретінде қабылдануда. Қазақстан мектептерінде буллинг, психологиялық қысым, физикалық зорлық жағдайлары жиілеп кеткені туралы деректер жыл сайын артып келеді. Зерттеулер көрсеткендей, бұл мінез-құлықтың астарында отбасындағы тәрбие, әлеуметтік қысым және ақпараттық ортаның әсері жатыр ^[1].

Негізгі бөлім.

Жасөспірімдер кезеңінде тұлғалық қалыптасу жүріп жатқандықтан, бұл кезде кез келген сыртқы әсер баланың мінезіне тікелей ықпал етеді. Зерттеулер көрсеткендей, ата-ананың мейірім мен қолдауды жеткіліксіз көрсетуі баланың өз агрессиясын сыртқа шығаруына себеп болады ^[2]. Мәселен, 2022 жылы жүргізілген ұлттық сауалнама нәтижесінде жасөспірімдердің 47 пайызы мектепте немесе көшеде қорлау, қорқыту фактілеріне тап болғанын растаған ^[3].Сондай-ақ, әлеуметтік желілер мен ойын контентіндегі зорлық-зомбылық көріністері балалардың қабылдауын бұрмалап, қатыгездікке үйрететін орта қалыптастырады. Агрессивті мінездің қалыптасуына құрдастар ортасындағы мәртебе үшін күрес те себеп болады – күш көрсету арқылы бедел жинау мінез-құлық моделіне айналады ^[4].

Зерттеу сұрағына жауап ретінде айтуға болады: жасөспірімдердің қатігездігін тудыратын негізгі себептер – ата-ана тарапынан эмоционалды қолдаудың жетіспеушілігі, құрдастар арасындағы әлеуметтік қысым және деструктивті ақпараттық орта.Гипотеза дәлелденді: қатігездік – тәрбиелік және әлеуметтік факторлардың әсерінен туындайтын мінез-құлық ауытқуы.

Қорытынды:

Қорытындылай келе, жасөспірімдердің қатігездігі – қазіргі қоғамның өзекті мәселесі. Бұл мәселені тек мектептің немесе ата-ананың ғана міндеті деп қарастыру жеткіліксіз. Балалар мен жасөспірімдерге арналған қауіпсіз, қолдаушы орта қалыптастыру, психологиялық көмек көрсету, отбасы мен мектеп арасындағы байланысты күшейту – қатігездіктің алдын алудағы маңызды шаралар. Қоғам, ата-ана және білім беру жүйесі бірлесіп әрекет еткен жағдайда ғана біз болашақ ұрпақтың сау әрі адамгершілікке негізделген тұлға болып қалыптасуына үлес қоса аламыз.

УЗАКБАЙ  Арайлым  Серікбайқызы,

КурсANT SCHOOL

Алматы облысы, Карасай ауданы.

Сурет: https://okg.kz/

Пайдаланылған әдебиеттер  тізімі:

1. Құрманғалиева, Ж. (2022). Жасөспірімдердің девиантты мінез-құлқы: себептері мен алдын алу жолдары. Алматы: Қазақ университеті. https://kazneb.kz/ru/catalogue/view/1654782
2. Сәрсенбайқызы, А. (2021). Қазіргі білім беру жүйесінде буллингпен күрес жолдары. Педагогика және психология журналы, 3(45), 56–62. https://journal.kaznpu.kz/kk/2213
3. Назарбаев Университеті. (2022). Қазақстандағы балалар құқығы және буллинг мәселесі жөніндегі ұлттық баяндама. https://nu.edu.kz/wp-content/uploads/2022bullyingreport.pdf
4. Жолдасова, Л. (2023). Жасөспірімдердің әлеуметтік мінез-құлқы және қоғаммен байланысы. Оқу-ағарту мәселелері, 2(11), 24–29. https://elibrary.kaznpu.kz/kz/articles/2175