Қазақ киносының саңлақтары — Атақты режиссер Абдолла Қарсақбаев

Деректерден оның ерекшеліктерін білеміз

                                                                            Абдолла ҚАРСАҚБАЕВ:

«Біріншіден, мен тек балалар туралы фильм түсіргем жоқ, үлкендерге де арналған бірнеше картина түсіргенмін. Дегенмен, жұмыстарымның басым көпшілігі балаларға арналған. Сол себепті де мені балалар өздеріне толық еншілеп алса керек. Оған мен қуанбасам, ренжімеймін. Өйткені, мен балалық шағымды сағынамын. Бүгінгі ұрпақпен жұмыс істеуге соншалықты құштармын».

Қазақ КСР-інің еңбек сіңірген өнер қайраткері Абдолла Қарсаақбаев 2 қазан 1926 жылы Алматы облысы, Жамбыл ауданы, Қарақастек ауылында дүниеге келген. 1956 жылы Мәскеудегі Бүкілодақтық мемлекеттік кинематография институтының режиссерлік факультетін М.Э. Чиаурелидің тобында бітірген. Алғаш балалар тақыры­бына ден қойған қазақ режис­серлерінің қатарында Абдолла Қарсақбаевты ерекше атап өтуге болады. 1967 жылы «Менің атым Қожа» Франциядағы Канн фестивалінің арнайы жүлдесін жеңіп алды. «Алпамыс мектепке барады» фильмі 1977 жылы Ригада өткен Бүкілодақтық фестивальде бас жүлдеге ие болды. Осы кезден бастап режиссер балалар тақырыбына терең бет бұрды.

Оның негізгі мақсаты — еркін ойлай білетін жас ұрпақты тәриелеу еді. Әр фильмінде Абдолла Қарсақбаев бүлдіршіндерді рөлге өте орынды таңдай білді. Өзінен кейінгі жастарға ұлағатымен, тәлімімен өнеге болды. Сондықтан да, жастардың ең жақын жанашырына айналды. Жылы жүзді, мейірімді, кеңпейіл режиссерге  әсіресе, жастар жағы үйірсектеу болды.

         Атақты режиссердің ерекше қырлары

1. Абдолла – Қарсақбайдың 16 баласынан ашаршылық жылдары аман қалған жалғыз тұяқ.
2. Ол – Мәскеудің Бүкілодақтық кинематографистер институтын бітірген санаулы қазақтың бірі. Алғашқы кәсіби маман ретінде ол өзін одақ көлемінде, алыс-жақын шетелге мойындатты.
3. Абдолла Қарсақбаев еңбек жолын актерліктен бастаған. Шағын эпизодтық рөлдерге түскен ол кейін мамандығына қарай ойысып, экранизациялаудың ерен еріне айналады.
4. Үнді халқының режиссері Радж Капурдың Абдолла Қарсақбаевтың фильмдеріне жоғары баға берген. Режиссерді көруді де армандаған. Тіпті, өз еліне арнайы шақырту жеделхаттарын да бірнеше мәрте жібереді. Алайда атақты жанның талантын көре алмаған кейбір байғұстар «Ол кісі біраз жыл бұрын өліп кеткен» деп «жаназасын» да шығарып қойған екен.
5. Абдолла Қарсақбаев әділдікті ту еткен, ің бар, жүзің бар демей айтып салатын өткір, турашыл адам екен. Туғаны болса да шындықты айтатын, кейіпкерлері секілді кесек мінезді, ірі сөзді адам бұл жағынан досы Нұрғиса Тілендиевке ұқсас болыпты.
6. Ол алғашында қосалқы құрамдағы режиссер бола жүріп, «Қазақ халқының қолөнері» атты деректі фильм түсірген. «Әйгілі режиссердің ерекшелігі, ол өз шығармаларына қазақтың салт-дәстүрін, әдет-ғұрпын енгізуге тырысатын еді» дейді актер Н. Ықтымбаев.
7. Қазақ жазушыларының ішінде Бердібек Соқпақбаевтың шығармашылығын жоғары бағалады, сол туындылардың желісі бойынша «Менің атым Қожа», «Балалық шаққа саяхат» көркем фильмдерін түсірді. Алғашқы фильм 1967 жылы Канн қаласында өткізген халықаралық кинофестивальдың дипломына ие болды.
8. Абдолла Қарсақбаевтың қазақ киносындағы жаңалығы – көркем фильмге мультипликациялық элементтерді қосуы.
9. Оның фильмдерінде астар жатады. «Астарсыз әдебиет әдебиет бола алмайды» дейді тарихшы Ж. Артықбаев. А. Қарсақбаевтың Сәкен Сейфуллиннің «Бандыны қуған Хамит» повесі желісімен түсірген «Даладағы қуғын» фильмі де кейіпкерлер образының суреттелуі тұрғысынан астарға толы шығарма болғандықтан, бүгінгі таңда әлі де сүйікті кинолардың қатарында тұр.
10.   Режиссер қазақ кино тарихына жаңа есімдер әкелді. Нұржұман Ықтымбаев, Досхан Жолжақсынов, Болат Қалымбетов, Гүлнар Досматова, т.б. Қарсақбаевтың «балалары» деп саналады.
11. Абдолла Қарсақбаевтың ұлттық киноның қатарын толтырған белгілі фильмдері: «Қатарыңнан қалма», «Оу, ковбойлар», «Таң алдында», «Алты жасар Алпамыс», «Балалық шақтың кермек дәмі».
12. Абдолла Қарсақбаевтың «Қилы кезең» тарихи картинасы – совет кезеңінде тыйым салынған фильм. Режиссер Данияр Саламаттың айтуынша, ондағы мызғымас бейнелер, қызылдар мен бандалар айқасы, басшылардың аузымен айтылатын кесек-кесек сөздер, тіпті тұтас халықты пулемет оғына байлап беруін көрсеткен көрінісі расында да советтік идеология ұрандарына қайшы келген еді.
13. Ол Ұлы Даланың даңқты перзенті, композитор, дәулескер күйші Нұрғиса Тілендиев қимас дос болды. Ұлы музыкант досының барлық дерлік фильмдерінің әуенін жазып шықты.
14. Абдолла Қарсақбаев – үш рет шаңырақ көтерген адам. Алғашқы әйелі еврей ұлтынан екен, одан Қайсар есімді ұл көрген. Екінші әйелі Үміт – Ілияс Жансүгіровтың қызы. Атақты ақынның күйеу баласы болған режиссер «Құлагер» фильмін түсіру ниеті болыпты. Үшінші жарының есімі – Клара Қарсақбаева. Одан көрген Тоқтар атты ұлы әкесі туралы деректі фильм түсірген.
15. Абдолла Қарсақбаев 56 жасында, 2 қыркүйек1983 жылы Алматыдағы Амангелді батыр ескерткішінің алдында жүрек талмасынан қайтыс болған.

   Дайындаған: Заңғар КӘРІМХАН  

 Е-history.kz