Ұлттық әдебиетті цифрлық ғасырда оқыту мәселелері

Қазіргі заман – цифрлық технологиялар дәуірі. Қоғам өмірінің барлық салаларында орын алып жатқан ақпараттандыру үдерісі білім беру жүйесіне де өз әсерін тигізіп отыр. Әсіресе, ұлттық әдебиетті оқытуда жаңа әдіс-тәсілдер мен цифрлық құралдарды тиімді пайдалану қажеттілігі артып келеді. Алайда бұл үрдіс тек мүмкіндіктермен шектелмейді, сонымен қатар жаңа міндеттер мен қиындықтарды да алға тартады. Осы орайда, ұлттық әдебиетті цифрлық ғасырда қалай тиімді оқытуға болады деген сұрақ күн тәртібінде тұр.

Ұлттық әдебиет – ұлттың рухани-мәдени айнасы. Әдеби шығармаларда халықтың тарихы, дүниетанымы, салт-дәстүрі, болмыс-бітімі көрініс табады. Осы құндылықтарды жас ұрпаққа жеткізу, оқушы бойында ұлттық рухты қалыптастыру – әдебиет пәнінің басты мақсаты. Алайда қазіргі оқушылардың ақпаратты қабылдау формасы өзгеріп, визуалды, қысқа форматтағы контентке әуестігі артты. Кітап оқуға деген қызығушылық бәсеңдеп, әдеби мәтінді қабылдау қиындық туғызатын деңгейге жетті. Бұл – ұлттық әдебиетті оқыту әдістемесін қайта қараудың қажеттілігін көрсетеді.

Цифрлық ғасырдың талаптарына сай әдебиетті оқытудың жаңа жолдарына көшудің бірнеше тиімді бағыты бар. Біріншіден, интерактивті платформалар мен цифрлық оқулықтар арқылы оқушылардың қызығушылығын арттыруға болады. Мәселен, «bilimland.kz», «edu.kz», «opiq.kz» сынды білім беру ресурстарында әдеби шығармалардың мазмұны мультимедиялық форматта ұсынылып, бейнематериалдармен, тест тапсырмаларымен сүйемелденеді. Бұл оқушыны шығарманы тереңірек түсінуге жетелейді.

Екіншіден, әдеби шығармаларды аудиоформатта тыңдату – қазіргі оқушылардың цифрлық әдеттеріне бейімделген тәсілдердің бірі. Тыңдау арқылы мәтінді қабылдау олардың есте сақтау қабілетін арттырып, шығарманың көркемдік табиғатын сезінуге көмектеседі. Мысалы, Абайдың қара сөздері немесе М.Әуезовтің «Абай жолы» эпопеясының үзінділері кәсіби дикторлармен дыбысталып, подкаст форматында ұсынылса, оқушы үшін бұл әдебиетпен жаңаша, заманауи қарым-қатынас орнатуға мүмкіндік береді.

Үшіншіден, әдеби кейіпкерлер мен тарихи кезеңдерді визуалды түрде көрсететін бейнебаяндар, анимациялар, сахналық қойылымдар – оқушылардың шығарманы қабылдауын жеңілдетеді. Бұл тәсілдер олардың креативтілігін дамытып, әдебиетті тек пән емес, өмірдің бір бөлігі ретінде қабылдауға жетелейді. Сонымен қатар, көркем мәтінге негізделген жобалық жұмыстар, эссе, бейнежобалар жасау – цифрлық дәуір балаларына аса жақын әрі нәтижелі әдіс.

Төртіншіден, цифрлық құралдар арқылы оқушыларды әдебиетке тарту мақсатында шығармашылық еркіндік беру өте маңызды. Google Jamboard, Padlet, Canva сияқты құралдар арқылы оқушылар өз ойларын визуалды түрде жеткізіп, шығарманы өз деңгейінде түсіндіру мүмкіндігіне ие болады. Бұл оқушыны зерттеуші ретінде қалыптастырып, оқырмандық белсенділігін арттырады.

Бесіншіден, цифрлық дәуірде мұғалімнің өзі – жаңа форматтағы медиамаман. Ол тек пән мұғалімі емес, контент жасаушы, редактор, ұйымдастырушы рөлін атқарады. Мұндай жағдайда мұғалімнің цифрлық сауаттылығы, заманауи платформалармен жұмыс істей алуы басты талапқа айналады. Осыған орай, педагогтардың біліктілігін арттыру курстары нақты практикалық бағытта құрылуы керек.

Қиындықтар да жоқ емес. Мысалы, ауыл мектептерінде интернеттің тұрақсыздығы, интерактивті тақталардың жетіспеуі, кейбір оқушылардың құрылғылармен қамтамасыз етілмеуі – бұл саладағы теңсіздікті тудырады. Сонымен қатар, әдеби шығарманың маңызын төмендетіп, тек қысқаша мазмұнмен шектелу қаупі де бар. Сондықтан цифрлық формат мазмұнның тереңдігіне нұқсан келтірмеуі керек.

Қорыта келгенде, ұлттық әдебиетті цифрлық ғасырда оқыту – заман талабынан туындаған қажеттілік. Бұл бағытта мұғалімдердің рөлі айрықша. Цифрлық технологиялар – тек құрал, ал оны тиімді қолдану – педагогтың білімі мен шеберлігіне байланысты. Ұлттық әдебиет тек өткеннің мұрасы емес, ол – болашақтың рухани іргетасы. Сол себепті заманауи білім беру үдерісінде әдебиетті жаңаша оқыту формаларын енгізу арқылы біз жас ұрпақты ұлттық құндылықтарға баулимыз, елін, жерін сүйетін, рухы биік азамат қалыптастырамыз.

АБИРОВА  Назира Султангазыевна,

Алматы облысы, Ұйғыр ауданы
«Ж.Құдайбергенов атындағы орта мектеп

мектеп жанындағы интернатымен» КММ
Қазақ тілі мен әдебиеті мұғалімі

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Байтұрсынұлы А. (2003). Тіл тағылымы. – Алматы: Ана тілі.
2. Жұмабаев М. (1992). Педагогика. – Алматы: Рауан.
3. Әуезов М. (2007). Абай жолы (төрт томдық). – Алматы: Жазушы.
4. ҚР Білім және ғылым министрлігі. Цифрлық білім беру ресурстары және мұғалім құзыреттілігі – 2022 ж.
5. bilimland.kz – Қазақ әдебиеті платформасы.
6. Әбдіғазиева К. (2021). Ұлттық әдебиетті цифрландыру: жаңа мүмкіндіктер мен қауіптер // «Білім және ғылым» журналы.