Шоқан Уәлиханов және Қайымның зерттеулері

Ғалым Қайым Мұхамедханов Шоқан Уәлихановтың өмірі мен шығармашылығына терең зерттеу жүргізді. Оның шежіресі мен ұлы ғалымның еңбектерін, өлкетану еңбектерін және Уәлихановтың экспедицияларын зерттеді.

Ш. Уәлиханов пен Ф.Достоевский арасындағы достық пен қарым-қатынасты зерттей отырып, Қайым, мысалы, олардың бірлескен фотосуретінің нақты датаны белгіледі. Ш.Уәлихановтың татар ғалымы Хұсайын Файзхановпен достығы мен қарым-қатынасы туралы зерттеулер ғылыми қызығушылық тудырады. 1941 жылы ғалым Қ.Мұхамедханов Ш. Уәлихановтың тупнұсқа қолжазбасын тапты. Оны сақтап, зерттеп, пікір жазып, кейін бұл қолжазбаны Абай мұражайына мемлекеттік сақтауға тапсырған.

Ғалым 1940 жылдан бастап өмір бойы көптеген өзі тапқан құнды материалдарды мемлекетке сақтауға тапсырды. Ол осы қолжазбаларды іздеп тауып, оларға түсініктеме беріп, мұражайлар мен мұрағаттарға, Ғылым академиясына, т.б. тапсырды. Тарихи тұлғалардың ұрпақтарымен бірге ол адамдардың жадын сақтап қалды.

Мәскеулік мүсінші Дмитрий Эльбакидзе Уәлиханов пен Достоевскийге ескерткіш жасады. Ескерткішпен жұмыс істеуге дейін және жұмыс барысында мүсінші Қайымнан көп кеңес алды.

Естеріңізге сала кетейік, бұрын Абай ескерткішін жасап жатқанда бұл мүсінші Қайыммен де ақылдасып жүрген.

Шокан Валиханов и память о нем ученого Каюма Мухамедханова

Ученый Каюм Мухамедханов посвятил глубокие исследования жизни и деятельности Шокана Валиханова. Он исследовал его родословную и труды великого ученого, его краеведческие исследования и экспедиции Валиханова. Исследуя дружбу и общение Ш.Валиханова с Ф.Достоевским, ученый, например, установил точную дату их совместной фотографии.

Исследования о дружбе и общении Ш.Валиханова с татарским ученым Хусаином Фаизхановым представляет научный интерес.

В 1941 г. ученый К.Мухамедханов нашел оригинальную рукопись Ш.Валиханова. Он сохранил и изучил ее, написал комментарии и затем сдал эту рукопись на государственное хранение в музей Абая. Как известно, начиная с 1940 года и всю жизнь, ученый передавал на государственное хранение найденные им и сохраненные, прокомментированные им рукописи, документы и т.д. (это разные музеи, Академия наук, госархивы).

Вместе с потомками исторических личностей он хранил память о людях. А когда московский скульптор Дмитрий Элбакидзе начал работать над памятником Ш.Валиханову и Ф. Достоевскому, он пришел за советом и консультациями к ученому К.Мухамедханову. Вспомним, что когда Д.Элбакидзе работал над памятником Абаю, он тоже советовался с К.Мухамедхановым.

Дина МҰХАМЕДХАН,

профессор, «Қайым Мұхамедханов атындағы

білім және мәдениет орталығының» директоры.

Алматы

https://www.facebook.com/dina.mukhamedkhan