Тіл – ұлттың жаны: мектептегі тіл тәрбиесінің маңызы

Тіл – әр ұлттың рухани тірегі, мәдениетінің мәйегі, ел болмысының айнасы. Қазақ халқы үшін де ана тілі – ұлттың жаны, жүрегі, өткені мен болашағы. Халық даналығында: «Өз тілің – бірлік үшін, өзге тіл – тірлік үшін» деген сөз бар. Бұл нақыл – ана тіліне деген шынайы сүйіспеншілікті, ұлттық болмысты сақтаудың маңызын айқын көрсетеді. Осы тұрғыдан алғанда, мектеп қабырғасынан бастап тілге деген құрмет пен сүйіспеншілікті ояту – ұлттық тәрбиенің басты бағыттарының бірі.

Қазіргі жаһандану жағдайында көптеген ұлттар өзінің тілінен, ділінен, болмысынан айырыла бастағаны жасырын емес. Бұл үрдістің алдын алу үшін, ең алдымен, ана тілімізді қастерлеу, оны жас ұрпаққа сіңіру, үйрету және қолдану мәдениетін қалыптастыру қажет. Мектеп – осы үдерістегі басты тетік. Себебі бала алғаш тілдік білім мен мәдениетті, сөйлеу және ойлау дағдыларын мектеп қабырғасында қалыптастырады.

Тіл тәрбиесі – бұл тек грамматикалық ережелер мен орфографиялық нормаларды үйрету емес. Бұл – баланың рухани-адамгершілік әлемін тіл арқылы байыту, сөз құдіретін түсіндіру, тілдік нормаларды қолдану мәдениетін дарыту. Мысалы, әдеби шығармалар арқылы оқушыны тілдің көркемдік қуатымен таныстырып, олардың бойында эстетикалық талғам мен ұлттық сана қалыптастыруға болады. Абайдың «Көңілім қайтты дүние жеңді…» өлеңінен бастап, Мағжан Жұмабаевтың «Мен жастарға сенемін» жырларына дейінгі шығармалар тілдің байлығын, мағынасын, әсерін танытады.

Мектептегі қазақ тілі мен әдебиеті сабақтары – тіл тәрбиесінің басты құралы. Бұл сабақтарда тілдің құрылымы мен заңдылықтары үйретіліп қана қоймай, оқушының сөйлеу, жазу, тыңдау, оқу дағдылары қалыптасады. Сонымен қатар, әрбір сабақта ұлттық әдебиеттің үздік үлгілерін оқыту арқылы бала тіл байлығын арттырып қана қоймай, ұлттық құндылықтарды меңгереді. Бұл жөнінде Ахмет Байтұрсынұлы: «Тілі жоғалған ұлттың өзі де жоғалады» – деп, тіл мен ұлт бірлігін нақты түйіндеген.

Сонымен қатар, мұғалімнің тұлғасы тіл тәрбиесінде ерекше орын алады. Ұстаздың сөйлеу мәдениеті, тілге деген құрметі, шығармашылықпен жұмыс істеуі – оқушыға тікелей ықпал етеді. Осы орайда заманауи әдістерді, ақпараттық технологияларды тиімді пайдалану, көркем әдебиеттерді кеңінен қолдану – тілді оқытудың сапасын арттырады.

Қазіргі таңда оқушының тілге деген қызығушылығын ояту үшін пән мұғалімі жаңашылдыққа ұмтылуы қажет. Интерактивті әдістер, жобалық жұмыстар, эссе, дебат, шығармашылық жазбалар – оқушыны тек тіл ережелерін жаттатуға емес, оны сезініп қолдануға үйретеді. Бұл тәсілдер оқушыны еркін ойлауға, өз пікірін ашық айтуға, тілмен жұмыс істеуге жетелейді.

Мемлекет тарапынан тіл саясатына ерекше мән беріліп отырған кезеңде мектеп мұғалімінің жауапкершілігі де арта түсуде. Ана тілінің қадір-қасиетін арттыру – тек білім беру үдерісімен шектелмей, ұлттың рухани жаңғыруына да негіз болады. Ұрпағын тілі арқылы тәрбиелеген ел – ешқашан ұтылмайды. Сондықтан тіл тәрбиесі – ұлттың мәңгілігінің кепілі екенін әр ұстаз жүрегінде ұстауы тиіс.

Қорыта келгенде, мектеп қабырғасында берілетін тіл тәрбиесі – ұлттың рухани болашағын қалыптастыратын шешуші күш. Тіл арқылы бала өз халқының тарихын, әдебиетін, мәдениетін, дүниетанымын бойына сіңіреді. Ана тіліне деген сүйіспеншілік – елге деген махаббаттың бастауы. Сондықтан қазақ тілі мен әдебиеті мұғалімінің әр сабағы тек білім беру емес, ұлттық тәрбие беру миссиясымен ұштасуы қажет. Ұрпағы тілге берік ел – болашағына сенімді ел. Ендеше, мектептегі тіл тәрбиесіне баршамыз үлес қосу – тарихи және адами міндет.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Байтұрсынұлы А. (2003). Тіл тағылымы. Алматы: Ана тілі.
2. Жұмабаев М. (1992). Педагогика. Алматы: Рауан.
3. Абай Құнанбайұлы. (1995). Шығармалар жинағы. Алматы: Жазушы.
4. Әл-Фараби. (1993). Қайырымды қала тұрғындарының көзқарастары. Алматы: Ғылым.

ДОСЫМБЕК Аружан Бекжанқызы,

Алматы облысы, Ұйғыр ауданы
«Ж.Құдайбергенов атындағы орта мектеп

мектеп жанындағы интернатымен» КММ
Қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі