farabi shakirti shakirti

Total Post: 33

Кореяда қазақ кітабы

Балалар жазушысы, бірнеше байқаулардың жеңімпазы ОРАЗБЕКҰЛЫ Кеңес кітап сүйер жасөспірімдерге кеңінен таныс деп білеміз. Жазушының кітаптарын бүгінде Ресей мен Корея елдерінің балалары да оқитыны рас.

Кеңес Оразбекұлының кітаптарының негізгі мазмұны – балалар мен жасөспірімдерді шығарма кейіпкерлері арқылы Отансүйгіштікке, еңбекқорлыққа, ұлттық құндылықтарымызды көздің қарашығындай сақтауға үйренеді. Әр шығармасы өскелең ұрпақты ұлттық патриотизм рухында тәрбиелеуге бастайтын тағлым.

Бүкіл саналы ғұмырын балалар журналистикасы мен балалар шығарма-шылығына арнаған Кеңес Оразбекұлы ағаларыңды білесіңдер ғой деп ойлаймыз. Оның қызметімен таныс болмасаңдар да, шығармашылығымен таныссыңдар. Өйткені, ағаларыңның «Елтаңба мен Ту туралы жыры» мен «Үзілген гүлі» оқулықтарыңа енген, ұстаздарың әр жыл сайын ашық сабақ өткізеді. Жақында ғана осы ағаларыңның «Байқұт мекен» атты сериалы ертегісі Оңтүстік Кореяда кітап болып шықты! Және кітап болғанда қандай! Іші, сырты түрлі түсті суреттермен жұтынып тұр! Сондай-ақ төрт тілде: корей, қазақ, орыс, ағылшын тілдерінде жария көріп, қазақ әдебиетін бүкіл дүние жүзіне әйгілеп отыр!

Кітаптың, ертегінің тақырыбы бүгінгі күнде күйіп тұрған тақырып – экологияға арналған. Басты кейіпкерлері – Кірпі мен Қосаяқ. Олар өздерінің құтты мекендері – шағын алаңшаны адамдар күл-қоқыс төгіп былғап тастаған соң, амалсыздан алыс жолға жиналады. Яғни, ертедегі Асан қайғы бабалары құсап жер аралап, қоныс іздеуге міжбүр болады. Бірақ, «қой үстіне бозторғай ұялаған» ондай байқұт мекенді олар таба алар ма екен? Міне, әңгіменің мәні қайда жатыр!..

Бұл жазушы ағаларыңның Кореяда жария көріп отырған екінші кітабы. «Жыл басы қалай анықталды?» атты бірінші кітабы 2016 жылы жария көрген. Ол да түрлі түсті болып төрт тілде шыққан еді. Кейін олардың бір балалар театры осы ертегінің желісімен қызықты қойылым көрсетіп жүрген көрінеді. Бір сағатқа жуық сол қойылымды былтыр Алматыдағы Ұлттық кітапханада қазақ балаларына да қойып берді. Корейше қойғанымен біз де түсініп отырдық, алған әсеріміз сөзбен айтып жеткісіз! Иә, Корейлердің балаларынан бәрін аямайтынын сонда көріп-білдік.

Әңгімеге тамызық: Бүгінде Кеңес ағаларыңның кітаптары Ресейдің «Ридеро», «Озон», «Литрес», «Амазон» сынды интернет-дүкедерінде кеңінен сатылымға шыққан. Немесе «GOOGLE» «Кеңес Оразбекұлы» деп іздесеңдер шыға келеді. Ол кітаптар мыналар:

«Тұран баһадүрлері немесе Ер, Би, Нардың ерлік жорықтары», 270 беттік тарихи танымдық-фантастикалық шым-шытырық оқиғалы кітап. Толық нұсқасы.

«Гүлмінездің гүлдері», 125 беттік әңгімелер жинағы.

«Жарғақбас, Қылкеңірдек, Шибұттың шым-шытырық хикаялары», 82 беттік қазақ-орыс тілдерінде.

«Таң нұрындай Таңсұлу», қазақ-орыс тілдерінде.

«Қанатты сөз – қазына», 1-кітап, 310 бет, толықтырылған нұсқасы.

«Қанатты сөз – қазына» , 2-кітап, 344 бет, толықтырылған нұсқасы.

Дулат Исабеков,

жазушы, драматург,

Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының иегері.

«Ұстаздың оралуы» (Романнан қысқа үзінділер)

Әнуар ӘЛІМЖАНОВ,

Мемлекеттік және Дж. Неру атындағы Халықаралық сыйлықтың лауреаты.

Жазушы.

(Соңы. Басы өткен журналдың №6 (16) 2020 ж. санында)

Ғылым мұхиты шексіз қиыр

Әр нәрсенің себеп – салдарын ұғып – біл.

Гераклит

—Бұрынғы өткендер қандай дәл айтқан дана адамның аңқаулығына бала күледі деп,– деп күңкілдеген Хасан басқалардан кейіндеп қалмау үшін шалдыққан атын қузай түсті. Шалқыған байлық пен ләззатқа толы халиф сарайынан безініп, өзін өзі дүниенің бар рахаты мен сый – құрметінен айырып, мынадай қапырықта шаңы бұрқыраған дала жолында қақырығы түтеп, бір жұтым су мен алақандай көлеңкеге зар болып, жаһан кезу, әр күн сайын қарақшылар мен қашқын арабтардың кездейсоқ шабуылынан үрейленіп, болмаса күрестен шайлыққан ызалы кедейлердің қолына түсіп қалудан сақтанып керуен сарайларда тығылып жату…

*Әбу Нәсір атынан түсіп, тізгінін Хасанға ұстата берді. Балаң жігіт ат қораға апарар лапас астындағы сүрлеуді нұсқады да өзі көше көше жақты барлай қарап, ешкімнің сырттай бақылап тұрмағанына көзі жеткен соң ғана қақпаны іш жағынан мықтап жауып алды. Хасан Әбу Нәсірмен бірге ілесе жүрмек болған, бірақ балаң жігіт оған аттарын лапастың астына апарып байлауды бұйырды.Ал өзі Әбу Нәсірді ертіп, бақтың түкпіріне қарай кетті. Күннің сәулесі өшпестей қалың жапырақ жапқан жасыл кұркенің алдында Әбу Нәсірді ақ сақалды қарт күтіп алған.

*—Ұлы шебер, Шамның тыңшылары мен баскесерлері ныспымды білетіндей мен соншалық данышпан да, бүлікші де емеспін. Мен қарапайым ғана адаммын. Бір кездері жауынгер, әрі ғұләм болғаным рас, ал өзімнің кім екенімді әл – Киндидің кез келген жолымен, Платонның жазуындағы Сократтың нақылдарымен немесе Әбу Нуастың өлеңдерімен және от пен Космос туралы Гераклиттің сөздерімен дәлелдей аламын… Менің Ұстазым Аристотель…

*Әбу Нәсір қолжазбаны қастерлей қабыл алып, алғашқы беттерін ашқан бойда қызыға оқи бастаған. Ол Махмұттың жігіт қолындағы буыншақты алып, оның арасынан тағы бір кітапты шығарып, беттерін ашып, бұрыштағы тері отырғыштың үстіне қойғанын аңдаған да жоқ. Махмұд жас жігітке басын изеп ымдап отырғызды да, өзі Әбу Нәсірдің қарсы алдына жайғасып, әлдеқандай салтанат сәтті күткен үнсіз күйде жұп – жұмсақ, жылы тандыр нанды үзіп турай бастады.

Білім – адамның өткені мен болашағына көз жібере алатын қырағы жанары…

*Өткенге көз жіберу, өткенді еске алу…

Әбу Нәсір өткен өмірдің ұзақ жолдарымен қайырыла қайта жүріп, айнаған қалың оқиғалардың ортасына қайта түсіп, бастан кешкен қуанышты күндері мен қасиетті кездері көз алдына тағы бір қайтып оралғандай, таусылмас ойлардың соңына ерген. Әбу Нәсірдің ой – қиялы таңғажайып еді. Бастан өткен оқиғалар мен соған қатысты мыңдаған адамдардың кез келгенін ұсақ – түйек жайларына дейін тегіс қалдырмай есіне түсіре отырып, солардың ішінен өздеріне ең қажет дегендерін ғана саралап алып, өзінің дәл қазіргі сәттегі көңіл – күйіне, тыныс – тіршілігіне, бүгінгі күннің оқиғаларына ғана мән бере тоқталатын…

*Таңертеңгі күннің ақжалқын сәулесі шаһардың қақ ортасындағы жуырда салынған бас мешіттің мұнарасын шала бастаған, бірақ Әбу Нәсір көгілдір мұнараға жарқырай шағылысқан сәулені көрген жоқ, бұл кезде олар шаһардан бірталай ұзап шығып, Отырардың батыс жағына орналасқан диқанщылар мен малшы ауылдардан жанай өтіп бара жатқан, ал шаһардың шығыс жағында Сейхун жағалауында да осындай іркіс – тіркіс ауылдар болатын.

*Әкесі өлгеннен кейін бұрынғы достарының қарым – қатынастарының күрт өзгергенін сезді Әбу. Достарының бұлайша тез өзгеруіне Әбудің мұраға қалған әке байлығын сақтай алмауы да себін тигізді. Ол байлық көрінгеннің қолында кетті. Бір жылдан кейін –ақ туған шаһары Әбу үшін жат шаһарға айналды.

*Әбу Отырардан жасырын қашуға мәжбүр болды, өзінің сыршыл нәзік адал досы, бұған үнемі жасырын келіп, сағаттар бойы баяу салған әндерін, алыс елдер туралы жұмбақ әңгімелерін ұйып тыңдайтын кедей қызы Әнидамен қоштасуға тура келді.

*Әбу Нәсір өзінің көптен бері жазып жүрген кітабы «Тағлим әс — саниды» аяқтау үшінқасиетті жазбалар сақталатын қоймада тығылып отырды. Грек, парсы, үнді, араб және қытай философтарының ұшан – теңіз еңбектеріне бас қойған ол өзге дүниені тегіс ұмытқан, тіпті Бұқарды аралауға да уақыты болмады. Оған өзінің құлқы да болған жоқ.

*…Арада біраз күн өткен соң ол жазып жүрген кітабын уақытша тоқтатып, жаңа достарының жәрдемімен Бұқардан Отырарға жол шеккен шағын керуенге қосылды. «Мұсылман қауымының әміршісі» халифтың мөрі басылған қағаздың да көмегі тиді, онда: сарай философына ұзақ үсапар жолдарда мұсылман атаулы тегіс жәрдем көрсетіп отыруы тиіс делінген болатын.

*Әбу Нәсір кеткен ұзақ жылдар ішінде Отырарда пәлендей өзгеріс оқиға бола қоймапты., рас қала әдәуір өскен, кеңейген. Күншілік жерде Сырдарияның жарлауыт бойында дарияны бойлап теңізге қарай өтетін сауда кемелері мен салдарды бақылап тұратын Шардара атты бекініс қамалы бар екен.

Бұл жылдарда Отырар шапқыншылықтан да, соғыстан да дін аман еді. Қала өз міндетін қалтқысыз орындап отырды. Бұқар мен Самарқанға, бағдад пен Шамға жиһангер – ғалымдар аттандырып, құлдары мен тұтқындарын бағындырып ұстағысы келгендерге даланың дырау қамшысы мен найзасын қажетінше жөнелтумен болды.

*-Ол кездерде Әбу Нәсірдің жап – жақсы дауысы болатын. Тигр мен Евфраттың қосылар тұсындағы Адам ата ағашының көлеңкесінде халиф дем алып отырған кездерде Әбу өзі шығарған бәйіттерді шырқап, қыпшағымен күй тартты; ол өзінің құлаққа жағымды әсем дауысымен де, терең білімімен де, садақ тартқандағы мергендігімен де халиф нөкерлерін тамсандыра қайран қалдыратын.

*Хасан Бағдатқа бара жатырмыз деген нық сенімде болатын,сондықтан думнан шығып осы өңірдегі ең бір жолаушы көп жүретін жолға түсерміз деп ойлады. Бірақ, Ұстаз олай етпеді, аттың басын Адраға қарай бұрды да одан әрі Кутеирді айналып өтіп Хемрон тауының шығыс жақ етегін жағалай жүріп отырып, терістікті тура бетке ұстап Хомсқа қарай тартты.

*Әбу Нәсір Басыра жайлы айта отырып, ондағы әрбір құл, кедей шаруа, қайықшы егер оңаша отырып сөйлесер болсақ, Басыра құлдары көтерілісінің тарихы мен сол көтерілістің жеңілісті білмеген Ұлы Бастаушысы туралы тамылжыта әңгімелейтінін есіне алған. Сол басшы ең соңында өз әскерінің опасыздығын сезіп қап, соған қапаланып басшылықтан кетіп қалған екен. Әңгімеші оқиға арасына өзінің әкесін немесе ағасын кірістіре сөйлеп, оның ұлы Бастаушымен соғыста болғанын мақтаныш етеді екен және сол кездері Араб теңізінен Шаат әл – Араби өзеніне келетін кемелерді олардың қалай бақылауға алып отырғандарын жырдай етіп айтатын көрінеді.

«Қас наданның бүкіл өмірінен ғұламаның бір күні қымбат»

Араб мақалы

*Бұл бір ұсақ түйегіне дейін Әбу нәсірдің есінде мықтап сақталатын таңғажайып түс еді. Сол түні естіген әрбір сөзінде терең мән – мағына барды. Сол түс оның бүкіл өмірін жиынтықтатып, ақыл – ойының бар тереңіне бойлағандай қастерлі де қасиетті болжау болып қалды.

*Әбу Нәсір ұйқыдан қара терге түсіп булығып оянды. Ағаш жапырақтарының арасынан ертеңгі күннің сәулесі түсіп тұр. Құстардың сайрағаны естіледі. Бірақ Әбу нәсір сол күні де, оның ертеңіне де құстардың тамылжыта сайраған әндеріне де, өзі қалай жүріп тұрамын десе де еркіне тиген Саиф ад – Даула сұлтанның сұлу бағына да еш көңіл аударған жоқ., шәкірттерін жинап дәріс те өткізбеді, ғұламалармен де кезжесіп сұхбат құрмады.

*Уақыттың, тарихтың, оқиғалардың дәлелденгеі: «адамдар бір – бірімен тату – тәтті, бейбіт өмір сүруі керек, өйткені олардың бәрі адамзат ұрпағына жатады» — деп жазды Әбу Нәсір өзінің қстаздарымен айтысқа түсе отырып және Аристотель сөзін өзінше өзгертіп: «Аристотель Ұстазым, алайда Ақиқат одан да қымбат қой», — деді қайталап.

(Соңы. Басы журналдың өткен №6 (16) 2020 нөмірінде).

Әл – Фараби және Конфуций. Ел билеуші туралы философиялық толғамдары

Халықтың һәм мемлекеттің дамуы – билеушінің пайым — парасаттылығы, ізгілігі, іскерлігі және тәрбиелілігі мен қабілеттілігіне тіке байланысты. Халық әрқашан бақытты болғысы келеді. Азаматтық ғылымның негізін зереттеген әл — Фараби бақыттың жалған бақыт және шынайы бақыт деген екі түрі болатынын ажыратып, «шексіз бақытқа қол жеткізуге және оны барынша сақтай білуге мұрындық болатын өмір салты мен қабілеттерді ойдағыдай дамыта алатын билік – ізгілікті билік болып табылады. Олармен айналысу ізгілікті қызмет санатына жатады» деп түйіндейді. әл-Фараби жақсылыққа жаршы болған ел билеушіні – ізгілікті қала билеушісі тұрғысынан зерттесе, ал Конфуций ел мүддесін жоғары санайтын басшыны көктің ұлы, жеке тұлғалық тұрғысынан талдайды. «Кімде-кім елді дұрыс басқара білсе, сол бірінші басшы болып саналады.

Әл-Фараби: ел басқарудың алғашқы ізгілікті сабағы қалалар мен халықтар арасындағы ізгілікті тұрмыс салты мен ізгілікті қабілеттерді орнықтыруды, оларды жан — жақты насихаттауды және мәдениетсіз өмір салтының келеңсіз көріністерінен сақтануды қамтамасыз ететін іс-әрекеттерден тұрады,- дейді. Басшы үшін ең бірінші мәселе халықтар тыныштығы мен мәдениеттілігі. Халық тыныш болмаса, мемлекеттің дамуы мүмкін емес, ал адамдар мәдениетті болмаса, тәртіп орнамайды. Бұл екеуі болмаған ел, көп өтпей күйрейтіні ақиқат. Сол үшін де басшы болған адам алдымен адамдарға адамгершілік, ізгілік туралы жол нұсқауы керек дегенді ескертеді әл — Фараби.

Ал, Конфуцийдің қоғам мен әлеуметтілік деген нәрселерді түсінуіндегі артықшылықтарын да айта кеткен жөн. «Олардың пікірінше социум – қоғам мен мемлекеттің бірлігі және мемлекеттің басында көктің ұлы – билеуші тұрады, ал адам мен қоғамды мемлекет тарапынан басқару саяси тұрғыда емес, таза әлеуметтік тұрғыда ұғынылады». Екеуі де халықты орнықты ұстаудың жолын, халықтың жағдайын меңгере отырып, тәрбие бастау керек дегенді айтады.

Конфуций: Табиғат әркімді басқамен жақындастырады, ал әдет оларды бір — бірінен алыстатады,- деп адам табиғаты мен тәрбиесіне ойысса, әл — Фараби: адамға ең бірінші білім емес, тәрбие беру керек, тәрбиесіз берілген білім – адамзаттың қас жауы, ол келешекте оның барлық өміріне апат әкеледі,- дейді.

Міне екі философтың бір нүктеде түйісуі де осы жерде. Адам қанша білімді болғанымен алған білімін жақсылыққа, ізгілікке пайдаланбаса, қоғам үшін зиянды дегенді аңғартады. Адам табиғатынан ұқсас, тек олардың кейінгі жолы тәрбиесінде.

Абай Құнанбайұлы: Қарыны тоқтық, қайғысы жоқтық, аздырар адам баласын,- деп түйіндейді. Конфуций мен әл-Фараби тоғысқан нүкте, олардың рухани шәкірттерінде бір жерде кездестіріп тұр. Ежелден отанның тұтқасы отбасы деп білетін қазақ ұлты: отанды сүю отбасынан басталады, — деп мәтелдейді. Астарында тәрбие деген ұғым тұр.

Абай Құнанбаев:

Болыс болдым мінеки,

Бар малымды шығындап.

Түйеде қом, атта жал,

Қалмады елге тығындап.

Сөйтсе-дағы елімді,

Ұстай алмадым мығымдап.

Күштілерім сөз айтса,

Бас изеймін шыбындап,-деп өлең арқылы философиялық толғаныс жасайды.

Осыдан ХІ ғасыр бұрын өмір сүрген әл — Фараби мен ХХV ғасыр бұрын өмір сүрген Конфуцийдің ел тізгінін ұстаған адамдар туралы айтқаны, ұлтымыздың жадында сан ғасырдан бері жаңғырып келеді. Әл — Фараби философиясы мен Конфуций философиясындағы талғамдықтың түрлі факторларын қазақтың хан сайлау дастүрінен анық көреміз.

Қазақта «Төбесіз жер болмайды, төресіз ел болмайды» деген тіркес бар. Жай ғана сөз жүзіндегі тіркес емес бұл. Хан сайлаудағы өзгермес заң болған. Тіпті кей жағдайларда рулар өз тізгінін ұстайтын ауылында төре болмаған жағдайда, басқа ауылдан арнайы төре тұқымын да алдырған. (Оған дәлел ретінде қытайдағы керей руының Көкадай төрені, Қызай руының Сама төрені Қазақстан жерінен, өз жора-жосындарын жасап алып барып, төре сайлаған тарихын келтіруге болады) Тарихи жазбаларға назар салар болсақ, хан тек Шыңғыс әулетінен сайланып отырған. Бұл Конфуций айтқан тектілік философиясына сай келсе, ал, Тәуке хан қайтыс болған соң, үш жүздің үш ханы болып, жан — жаққа тартқан заманда, Абылайдың Әбілмамбет төренің қолында ержетуі, одан кейінгі өмір жолы — әл-Фараби айтқан ел билеушінің біртіндеп сатылы дамуы арқылы кемелділікке жетуі деп айтуға болады.

Бұхар жырау:

Ай, Абылай, Абылай,
Он бір ғана жасыңда,
Әшейін-ақ ұл едін.
Он бес жасқа келгенде,
Әбілмәмбет төренің
Арқада жүріп қанғырып,
Түйесін баққан құл едің.
Абылай атың жоқ еді-ау,
«Сабалақ» атпен жүр едің.
Оны да көрген жерім бар,
Жаныс Қарабайдың қолында,
Түнде туған ұл едің.
Жиырма беске келгенде,
Бақыт қонды басыңа,
Тақыт келді астыңа.
Отызға әбден келгенде,
Кең дүниеге кенелдің.
Отыз беске келгенде,
Қара судың бетінде
Соқтығып аққан сең едің.
Қырық жасқа келгенде,
Алтын тонға жең болдың.
Қырық беске келгенде,
Жақсы-жаман демедің.
Елу жасқа келгенде,
Үш жүздің бар баласын
Бастап өзің келдің де,
Аттарының бастарын
Бір кезеңге тіредің,- деп жырлауы тектен-текке емес екенін көруге болады.

Әбу Насыр әл-Фараби мен Конфуцийдің ел тізгінін ұстар адамдар жайлы айтқан философиялық ойларын бірлестіре отырып талдап, ұлтымыздың күнделікті тұрмысындағы һам өткен хандық дәуіріндегі тіршілігімен ұштастырдық. Егер көрікті ой ауыздан шыққанда адыра қалмаса, діттеген жерімізге жеттік деген сөз.Биылғы Әбу Насыр әл — Фарабидің 1150, Абай Құнанбайұлының туғанына 175 жылдығында, дана тұлғаларымыздың әрбір сөздері санамыздың жаңғыруына өз септігін тигізері ақиқат.

Қуанәлі Алмасбекұлы

Шелек тарихи-өлкетану мұражайы.

Еңбекшіқазақ ауданы, Алматы облысы.

Мақалаға деректер «Шығыс философиясы», («Жазушы» баспасы,2009 ж.), («Әл – Фараби мен Ибн Сина философиясы» , «Жазушы» 2005 ж.) кітаптарынан алынды.

Жауқазын жырлар

Қазақ жайлы

Қазақ тілін білмесең ағаттығың,

Сүйесің бе сен өзі қазақ тілін.

Өз тіліңде сөйлемеген қазақтың,

Ұмытқаны өзінің азаттығын.

Елі үшін бөрідей бүгіледі,

«Сүйемін мен елімді» деп күлімдеді.

Қазағымның қаншама даналары,

Өлеңменен күн секілді күркіреді.

Қайран елім,қайран жұртым,қазағым-ау,

Байрағын әрқашанда жасағыр-ау.

Осы қалпың жоғалмасын ешқашан,

Керемет ғой батырларды жасауың-ау.

Аубакир Амир

6—сынып оқушысы,

«Дарын» мамандандырылған мектеп—интернаты,

Қарағанды қаласы

Жігіт мінезі

Ер бала ел -жұртының тірегі,
Халқының қорғаушысы, беделі.
Туды биік ұстайтын сарбазы,
Қайсар жігіт ұлтының баласы.

Қандай жігіт елінің болашағы?
Сегіз қырлы бір сырлы жігіт шығар,
Мүмкін намысты бермейтін тұлпар шығар.
Жұртының тыныштығын ойлайтын ер ғана-
Халқының ұйтқысы, ертеңі болар.

Индира ХАСЕНОВА,

9″Б» сынып оқушысы

Туған жер

Сар далам сапырылған сұлулықпен,

Тартасың ау өзіңе бір жылулықпен.

Жайқалған гүл,аққан бұлақ,биік тауың,

Көңілге рахат сезім туын тіккен.

Айналдым ау,ауаңнан бір өзгеше!

Ұқсамайтын басқасына бөлекше!

Бір дем алып марқайып ап ,жатса шіркін!

Толқуымен өлең жазар жүрегімде!

Жырақтау кетсем ,сағынамын өте қатты,

Айтшы маған алыстап кім ,мекен тапты.

Өзге елдің табиғаты таң қылса да,

Тек өз жерің жанға ерек шуақ шашты.

Туған ортаң бейім болған бала кезден,

Топырағы тұнған алтын, қола, жезден.

Оттай ыстық осынау бір Отаныңа,

Қызмет етпей шын журектен қайда кетпен?!

Нурай КАРАБЕКОВА,

9«Б» сынып оқытушысы

Шәкірттерін шығармашылыққ

а баулып келе жатқан:

Қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі

Назиха ЕЛУБАЙҚЫЗЫ

Нағыз бақыт ауылда

Сұрағайсың кең далада өскеннен

Ауылымда емірене өскенмін мен

Жеті айналып аунаған ең жайлауым

Баурап мені кем қылдырмай ешкімнен

Сұрағайсың жеп өскеннен құртын майын

Ауылда қымыз,шұбат әр кез дайын

Жусан иісі аңқыған асу асу

Бүлдіргені ұһүлбірер тау мен сайың

Сұрағайсың тарататын шежіресін

Әр кезде де еркелетер немересін

Салт дәстүрге мән берер әжелерім

Тік ұстап кең керетін керегесін

Сұрағайсың сезінгеннен таза ауаны

Сезіне алған кеңдігі мол даланы

Көріп өскен табиғатты жайқалған

Айыра алар өара менен аланы

Сұрағайсың жегеннен то сарқытты

Ұрлап көрген сөредегі ақшы құртты

Кәмпит іздеп әжеміздің сандығынан

Аударып,тас төңкерген ақ сандықты

Сұраймысың бақыт деген не екенін

Бақыт-деген туып өскен мекенің

Ауылдағы құмар қанбас мол шақтар

Бақыт-деген тау бөктерің етегің

Бақыт-деген алтын бесік ауылың

Жылы шырай, досың менен бауырың

Бір аунау, сезіну бұл еркіндікті

Қандай бақыт сезсе жерді жаурын?!

Айғаным ТАЛҒАТҚЫЗЫ,

9«Б» сынып оқушысы

Тәуелсіздік байрағын қайтарғандар.

Бейбіт әлем аспанында самғаған,

Асқақ рух пен ізгілікті жалғаған.

Қазақ елі өркендеуге күш салып,

Жан берсе де алған беттен танбаған.

Отанымның алғыр қырандары.

Тәуелсіз ел болу үшін жан салған,

Қалың елмен қиындықты қарсы алған.

Жүрегімен өз халқына серт беріп,

Алашорда жігіттері жол салған.

Еліміздің асыл ұландары.

Ақылымен тек асқарға өрлеген,

Өзге елдің қысымына көнбеген.

Абақтыда қиыншылық көп көріп

Өзі өлсе де, өлеңдері өлмеген.

Ұлтымыздың асқақ ақындары.

Оттай лаулап, қайсарлықпен қасарған,

Эвересттей биік шыңнан аса алған.

Байтақ жерде туған ұлы тұлпардай,

Айлық жолды алты-ақ аттап баса алған,

Қазағымның асқар асулары.

Елі үшін, жері үшін жаралған,

Отаны үшін әр қадамға бара алған.

Жұрты айтқан асылды айта алғандар

Ұлтымызға ұлы дарын саналған.

Ақ пейілді, данышпан майталмандар —

Тәуелсіздік байрағын қайтарғандар.

Ақын болам…

Абай атам секілді ақын болам,

Лирика, поэзияға жақын болам.

Әл-Фараби бабамдай оқып, біліп,

Махамбет, Исатайдай батыр болам.

Байтақ ұлы далаға жыр-ән болам,

Асқар шыңнан асатын қыран болам.

Елі мен жерін қорғап, тер төгетін,

Халқымның қамын жеген ұлан болам.

Елінің ертеңіне алаңдаған,

Ізгілікке апарар адам болам.

Отан үшін оттан да тайсалмайтын,

Болашаққа жол бастар қадам болам.

Сайыпқыран алғырға жүрек болам,

Жалындаған жастарға тірек болам.

Отаныма ерінбей қызмет қылып,

Тарихшы, әдебиетші түлек болам.

Жанары оттай жанып жалындаған,

Алаш жырын жырлайтын жалын болам.

Кең, еркін мағыналы шығармамен

Оқырманға ой салар дарын болам.

Таңат Нұрсұлтан,

«Дарын» мамандандырылған мектеп-интернаты.

8«А» сынып оқушысы

Балалық шағым, бал әнім!

Н.Ә. НАЗАРБАЕВ,

Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті, Елбасы

«Үшқоңыр жайлауында туып-өстім»

Қадірлі оқырман!

Көне дәуір кемеңгерлерінен бері қарай келе жатқан ғұламаларымыз, батыр бабаларымыз, данагөй апаларымыздың өзінен кейін бүгінгі бізге өлмейтұғын мұра қалдырғанын дәріптегенімізде, ең әуелі олардың балалық шақтары жайлы дерек іздейміз.

Даналарымыздың жүрегіне рух беріп, жолын нұрландырған ерекшелік – сонау бала кезден қалыптасқанына куә боламыз. Таңданамыз! Таңырқаймыз! Әр дана мен батырдың өмір жолынан өнеге алуға тырысамыз. Ұқсағымыз келеді. Олардың айтқан даналығын ұран етіп айтып, өсиетін ұрпақтарға дарытуға тырысамыз.

Біз айтқан ұлы даланың ұлы тұлғаларына тағзым ете отырып, Тәуелсіз мемлекетіміздің іргетасын қалап, 30 жылдың ішінде елімізді әлемге таныта білген Қазақстан Республикасының тұңғыш Президенті, Елбасы НАЗАРБАЕВ Нұрсұлтан Әбішұлы.

Нұрсұлтан аталарыңның да балалық шағы соғыстан кейіні жылдары өткенімен, қызыққа, әсерлі шаққа толы болған. Журналист, қоғам қайраткері Бейбіт Сапаралының «Президенттің балалық шағы» атты «Ердәулет» баспасынан 1995 жылы шыққан кітабындағы деректерден үзінділер ұсынамыз.

«Жер жаннаты Жетісудың жұмақ төскейі»

Сонау алыста зеңгір көкпен таласып, Еренқабырға асқақтайды. Көз ұшында біз де ару Алатаудың бір сілеміміз дегендей. Үшқоңырдың биіктері, Сәт жайлауына асырып тастайтын балапан төбелер кеуде керіп мен мұндалайды. Іргедегі Қаскелең тауынан бастау алып, қар суымен толысып, сан салаға бөліне еркелей ағатын Шамалған өзені, міне алдымызда жібек жіптей тартылып, айнадай жарқырап жатыр. Осы табиғаты тамылжыған өлкеде, жер жаннаты Жетісудің жұмақ төскейінде, Алматы – Ташкент тас жолы бойымен әрлі – берлі қатынаған жолаушылардың көңіл көзін еріксіз өзіне аударып бас – аяғы жинақы тұйықталған Шамалған ауылы оқшау тірлік кешуде.

Ата – балалар қаны – жанымен қорғалған қай қазақ жерінің тоқымдай бөлігінің болсын, соның ішінде осы бір кішкентай ауылдың да өзіндік елең еткізерлік үлкен тарихы бар. Шамалған ауылы ғасырға жуық өз тарихнамасында елді – мекендік құрылымның бірталай қиқыметтерін, жаңа заман тілімен термелегенде – үлгі – нұсқаларын бастан кешірген.

Иә, қазақ қазақ болғанда, жиырма бірінші ғасырға тұяқ іліктерген тұста, дербес мемлекеттік құқығын еншілегенде, тұңғыш Елбасын сайлап алып жатса, ал сол Елбасы туған, өскен, есейген орта қазақ халқы тарихындағы еңең бір зобалаң, ауыртпалықты кезеңді мөрлеп – таңбалап берсе, оның несі таңданыс, оның несі ақылға сыйымсыз?! Айтса айтқандай,«Ақ табан шұбырынды, Алқакөл сұлама» тұсында Іле Алатауының солтүстік беткейіндегі Қаскелең тауларынан бастау алып, Қасқажол төбесі тұсында Қаскелең өзеніне келіп құятын Шамалған өзені бойында талай – талай шайқастар өткен. Соның бір жарқын куәсі ме дерсің, тап осы Шамалған ауылы тұрған жерде, 1729 жылы ұлы Абылай ханның үш ту ұстаушы батырларының бірі, әрі ең жасы – Шапырашты Наурызбай батыр Жетісу өңіріне 1723-1729 жылдары басқыншылықпен әмір – билігін жүргізген Жоңғар ханы Шамалды найзасымен шаншып өлтірген.

«Ауылдан асыға шығатынмын»

…Мені құлқын сәріден оятар еді, мен арбаға есек жегіп, жұмысшы қалашығындағы (қазір онда Қарғалы мәуіті – шұға комбинаты болған) ертеңгі сағат алтыда ашылатын дүкенге уақтылы жетіп үлгеру үшін ауылдан асыға шығатынмын. Шұбатылған ұзақ кезекке тұрамын. Егер алды – артымда тұрғандар тыныш болып, мені кезектен итеріп шығарып жібермесе, ұлы сәскеде нанға ілігемін. Қап – қара нан, салмақты, қолды сәл батырсаң, қабығында саусақтардың ізі қалатын. Үйге бірден он бөлке әкелу үшін кезеке екі, кейде үш қайтара тұратын едім. Мұндай нанды ұзақ сақтауға болмайды. Бөлкелерді турап – турап, кептіру үшін күн көзіне қоятынбыз. Бұл бәріміз үшін зор қуаныш болатын. Алайда анда – санда сиыр бұзаулағанда нағыз мейрамға кенелетінбіз.

Менің ата – бабаларым Алатау баурайында, қазір Алматы облысының Қаскелең (бүгін Қарасай ауданы деп аталады) ауданынының құрамына енетін Шамалған ауылында өмір сүрген. Бағзы заманнан бері қарай басқа да көптеген халықтар секілді қазақтар да балаларына фамилия етіп әкесінің ныспысын беретін болған. Біздің қай жерлер және жалпы Шығыста бүгінде осылай етіп жүр. Егер біздің әдет – ғұрпымыз қазіргі паспорт жүйесіне кереғер келмегенде мен Назарбаев емес, Әбішев болып жүрер едім.

Атам да, жалпы оның әулеті де, іс жүзінде далалық емес, таулықтар еді. Бұның өзі Қазақстан үшін мүлде тың құбылыс болатын. Олар таудағы жайлаудан етекке сирек түсетін. Тау шатқалдарын қыстап қалатын кездері де болатын. Бірақ Назарбай кенет дүние салғандаүйелмені ойға түсіп, отырықшылық өмірді бастауына тура келді. Ол менің әкемнің небары үшке толған кезі екен.

Кеудекере тыныстау дегеннің қандай бақыт екенін балалық шақтан бері білемін. Әкем колхозға кірсе де (басқа таңдайтын ештеме болған жоқ), тауда қалып, колхоз малын бақты. Қазақтар қой, қара мал барында жұтамайтынын ежелден –ақ білетін. Сол таудағы жайлауда мен дүниеге келіппін. Бұл 1940 жылы еді.

Сол жылы бізді бір қырсық шалыпты – қыстауда өрт шығыпты. Әкем өртті өшірем деп қатты күйіп қалыпты. Әсіресе қолы. Тәуіптердің әрекетінен қайран болмады, қолы икемге келмей, қатып — семе бастады. Бір жылдан кейін соғыс басталғанда оны сол себепті әскерге алмапты, әкеме «ақ билет» беріпті. Бірақ соғыстың ауыр сыны біздің шаңырағымызды да айналып өткен жоқ.

«Жұрт жеңісті тойлап жатты»

…Соғыстан кейінгі жылдары есімде жақсы сақталыпты. Ата – анаммен бірге етектегі Шамалғанға алғаш рет түскенбіз. Жұрт жеңісті тойлап жатты. Мұндай қара құрым халықты бұрын көрген емеспін. Көп жай анама да тосындау еді. Ол да балқарларды, шешендерді, немістерді, месхеттік түріктерді (ол кезде олар өздерін әзербайжандармыз дейтін еді) тұңғыш рет көріпті. Соғыстың сұрапыл жылдары біздің бір кездері тып – тыныш жатқан ауылымызға кімдерді жинамады десеңізші!

…Соғыстан кейінгі кезең қырқыншы жылдардың аяғы мен елуінші жылдардың бас кезі. Анам колхоздан күтіп – баптауға бір гектар қызылша алады. Көктемнен бастап, алғашқы қар жауғанға дейін бір толастамайтын алып еңбек. Тұқым сепкеннен кейін ми қайнатқан ыстық аптап астында бел жазбай жүріп, осынау гектердағы егісті сиретіп, қолмен жұлуды көзге елестетіп көріңізші. Бұл ғұмыр бойы есте қалады. Ал ақырында қызылша тамырлап, піскен кезде оны үлкен пышақпен тазалап, тиеп өткізіп, содан соң Боралдай қант заводына апарып, бір жарым қапшық қант алу үшін колхоздан берілетін анықтамаға қол қойғызу керек. Еңбек күніңе алатының сол ғана, ал ақшалай соқыр тиын да төленбейтін.

Әкеметаудың қия бетіне бірнеше гектар бидай егіп, астығын колхозға өткізу тапсырылғаны есімде қалыпты. Бидай піскенде әжем екеуіміз оны қолмен орғанбыз. Түнделетіп айдың жарығымен ордық. Масақ бірыңғай, біркелкі жатуы үшін шалғыға тырма қосақталынатын. Бұндай ауыр жұмыста екі — үш сағат осылай жұмыс істегеннен кейін тұла бойың сіресіп, белің жан шыдатпастай сыздайтын еді. Біз орып, шешем баулап, қызылдау үшін колхоз орталығындағы қырманға апаратынбыз.

Негізінде әкемнің басты шаруасы мал бағу болатын. Егер оны ертеден түнге дейін еңбек етті десем, бәрібір бұл да жетімсіз соғып жатыр еді. Мен оның қай кезде ұйықтайтынын, немесе ештеңе істемей, құр тынығып отырған сәтін көрген емеспін. Бірде отын жарса, бірде томар қопаратын, енді бірде бірдеңе сату үшін базарға кетіп бара жататын. Ол дәулетті орыстардың қолында өскендіктен егін салуды жақсы білетін. Пәлендей білімі болмаса да, миуа ағаштарын будандастырудың кәнігі еді. Жұрт біздің баққа келіп, керемет өсіп тұрған таңғажайып жемістерді немесе бір жағында апорт алмасы, екінші жағында уылжыған алмұрт пісіп тұрған ағашты тамашалайтын

Әкем өсірген ондай жемісті кейін еш жерден де көрген емеспін. Өзінің сүйікті сортты алмасы – апортты ол келесі көктемге дейін бұзбай сақтайтын еді. Наурыз бен сәуірде оны базарға апарып, қымбаттырақ сатуға болатын. Бірақ басқа қиындықтар қоздап жататын: Шамалғаннан Алматыға дейін 45 шақырым, алма ат арбамен тасылатын, оны біреулердің жолай тонап кетуі де мүмкін еді.

«Ауыртпалықты аз да болса жеңілдетсем дейтінмін»

Ол кезде менің бір ғана нәрсеге ықыласым қатты ауды: тезірек еңбекке араласып, үй — ішіне түскен ауыртпалықты аз да болса жеңілдетсем дейтінмін. Өйткені, балалардың үлкені мен едім. Менен өзге үш бала болатын, оның үстіне әкемнің де, шешемнің де жиен қыздары бізбен тұратын. Әжеміз де бар еді, үйіміздің іргесінде әжемнің мылқау бауыры тұратын. Ол өзі бір ғажайып жан еді – денесі алпамсадай, орасан зор күш иесі болса да, адамдарға, айнала төңірегіндегілердің бәріне бірдей соншалықты нәзік сезіммен қарайтын мейірбан жан еді…

Оқып, білім алуға құштарлығым қаншалықты зор болғанмен де, бәрібір үй ішіне қолғабыс етсем деген сезім жеңе берді. Оның үстіне біздің ауылға келіп – кетіп жүрген студенттердің қайыршыдай күй кешіп, қатты қиналғанын көретінбіз. Ол кезде жарытымды стипендия деген болмайтын.

Әрине, кітап оқуымда ешқандай да белгілі бір жүйе жоқ еді. Мектеп кітапханасынан қолға түскендердің бәрін ала беретінмін. Менің бақытыма қарай, оның кітап қоры онша жұпыны болмай шықты. Пушкиннің, Лермонтовтың, Лев Толстойдың, Горькийдің, өзіміздің қазақ классиктері – Мүсреповттің, Мустафиннің, Әуезовтың, Мұқановтың көптеген туындыларын оқып шығуымның сәті түсті.

Әкем үлкен кісіні көрсең, танысаң да, танымасаң да ең алдымен сәлем бер деп өсиет айтудан жалықпайтын. «Ассалаумағалейкум!» деп сәлем бергенле үлкен кісілердің жүздері жадырап сала беретіні есімде. Бұған жауап беретін де, міндетті түрде: «Шырағым, кімнің баласысың?»- деп сұрар еді. Мынадай да әдет – ғұрып болатын. Егер ұзақ уақыт алыс сапарда болып, ауылға қайта оралсаң, өз үйіңе кірерден бұрын сол ауылдың ең үлкен тұрғынына сәлем беріп,батасын алу міндетті еді. Бәлкім, қазір мұның бәрі де біреулерге ұсақ – түйек, елеусіз нәрсе болып көрінер. Бірақ, ата-бабаларымыздан қалған мұндай әдет – ғұрыпқа жұрттың бәрі қашанда таң тұратын. Балалары ата дәстүрін сақтаса, оларды әрбір әке мақтан тұтатын…

Біліктілік пен бірліктің маңызы

Қазір мектеп оқушылары мен ұстаздар үшін жазғы демалыс. Солай болғанымен, мұғалімдер үнемі ізденіс үстінде. Біруақ, әсіресе биылғы аяқталған оқу жылының ІV- тоқсанындағы қашықтан оқыту тәжірибелерін пысықтауда. Қашықтан оқыту кезінде атқарылған тәжірибе жұмыстарын саралай келе, қорытындысымен өзара бөлісудеміз.

Сол педагогтардың қатарында Алматы қаласы, №15 гимназия директоры ОСПАНБЕК Бұлбұл Распекқызының жетекшілігімен мұғалімдер оқушылар мен ата — аналардың сұрауы бойынша оқу материалын түсіндіруге арналған сабақтар құрастыруда. Өйткені, оқушылардың көпшілігі өз пән мұғалімдерінің дауысын естіп үйреніп қалған. Бейне-сабақтың қаралымынан кейін оқушылар мен ата-аналар өткізген сабақты көріп, мұғалімдеріне алғыстарын білдіруде. Цифрлы технология ғасырында да жеке қатынастардың алатын орны, әсіресе балалар үшін ерекше.

Айталық, тарих пәнінің мұғалімі – Құлынтай Дариға Шакирқызы, біздің көпшілігіміз сияқты бұл мұғалім де қашықтан оқыту форматын меңгерудің алғашқы баспалдағында, сондықтан оның алар белестері мен жетістіктері алда деп сенемін.

Алматы қаласы «Назарбаев Зияткерлік мектептері» ДББҰ педагогикалық шеберлік орталығының тренері Калдарова Карлығаш Исақызы биылғы жылдың 21-сәуір күні «Қашықтан оқытудың ерекшеліктері: тапсырмалар, саралау, кері байланыс» тақырыбында гимназияның қазақ тілі, орыс тілі, ағылшын тілі пәндерінің мұғалімдерімен вебинар өткізді.

Қашықтан оқыту барысындағы уақытылы өткізілген сапалы вебинар үшін Алматы қаласы «Педагогикалық шеберлік орталығының» директоры Асубаев Берік Құттыбайұлына және Қарлығаш Исақызына алғыс білдіргім келеді.

2015 жылдан бастап біздің гимназия білім беру мазмұнын жаңарту жөнінен Алматы қаласы бойынша жалғыз және Республикадағы 30 пилоттық мектептердің бірі болып, педагогикалық шеберлік орталығымен тығыз байланыста білім берудің жаңа бағдарламалары негізінде шығармашылық байланыстамыз..

ПШО – мен бірлескен жұмыс және әдістемелік көмек қазіргі таңда өте маңызды әрі өзекті. Сондықтан, мұғалімдердің шығармашылық байланысы әрдайым тиянақты нәтиже беруде. Бірлескен тәжірибе жұмыстары мына төмендегідей сапалық деңгейді көрсетті.

– 5-11 сыныптардың оқу – әдістемелік материалдарының апробациясы;

– Республика мен қала мұғалімдеріне арналған тренинг, семинарлар;

– пилоттық жұмыстардың сәтті аяқталуы.

Алдағы уақыттағы өзара бірлескен білім мен тәрбиедегі үздік жұмыстарымыз жалғасын табады деп үміттенеміз.

Кез-келген жағдайды мүмкіндіктердің шыңдалуын іске асыру үшін пайдалануға болатындығын әлеуметтанушылар растап отыр. Карантин де бізге отбасымызбен, балалармен көп уақыт өткізіп, бірге болу мүмкіндігін берді. Айталық, 3 «Ж» сынып оқушысы – Максутова Софияның отбасындағы қашықтан орындалған музыкалық сенбілік кеш өткізді. Әкесі – Казбек Максұтұлы пен анасы – Зарина Тауфикқызының сүйемелдеуімен София Моцарттың шығармаларын орындап, қазақ, француз тілдерінде ән айтты. София – «Magic Voice», «Fantastic Talent» Республикалық, Халықаралық байқауларының жүлдегері әрі тұрақты мүшесі. «Жұлдызды таланттар» байқауының жүлдегері. Софияның ата-анасы кәсіби музыканттар: әкесі – композитор, аранжирлеуші, анасы – композитор, пианист, Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясында оқытушы.

Ресей, Корея, Ұлыбритания елдерінің халықаралық байқауларының лауреаты. Олар өз балаларының қабілетін жан-жақты дамытып, үнемі қолдау көрсетеді. София флейта, фортепиано, гитара сияқты бірнеше музыкалық аспаптарда ойнайды, вокалға да қызығушылық танытады, музыкалық шоулар мен театрландырылған қойылымдарға қатысады. София, біз сені мақтан тұтамыз және болашақта сәттілік тілейміз. Алда жаңа жеңістер мен биік белестерді бағындыратыныңа сенімдіміз!

Райхан МЫҢЖАСАРОВА,

№15 гимназия кітапханашы.

Алматы қаласы, Алмалы ауданы

Сарыарқаның Олжасы

Киелі Сарыарқаның жерінде «Nur Otan» партиясының залында Рауан Ахметовтың ұйымдастыруымен «Қайырымдылық – жылы жүректен» атты концерт өтті.

Концерттің мақсаты: кішкентай Олжас Оразбекұлының еміне қаржылай көмек қолын созу. Баланың дертіне дауа болсын деген ниеттегі адамдар концертке қатысу арқылы Олжасқа тілекші екенін білдірді. Залдың іші көрермендерге толы болды.

«Жұмыла көтерген жүк жеңіл» — демекші, өнер майталмандары мен халықтың сүйікті айтыскер ақындары да бұл шараға ықылас білдірді.

«Қарағанды Білім басқармасы» алдағы уақыттарда да қайырымдылық шараларын қолдайтындарын тілге тиек етті.

«Сәбидің бәрі бақытты болуы үшін жаралған» әнімен Рымтаева Айдана, «Қазағым алға» Фархат Мейраш, басқа да әншілеріміз жүрек тебірентерлік әнімен залдағы көрермендерді терең ойға салды. Айтыстың ақтаңгерлері Дидар Қамиев пен Мақсат Ақанов арнау жырларымен халықты шабыттандырып, рухтарын асқақтатты. «Шыңдауыл» үрмелі аспаптар тобы, күйші Бекнұр Әбдіжали, «Қарқаралы» триосы «Айнам –ай» әндерін орындап, күй тартты. Кештің жүргізушілері Айсұлтан Рсалдин мен Айбат Апақов қалжынды әзілдерімен сөзге шешендігімен, сахнаның шырайын кіргізе білді.

«Қайырымдылық – жылы жүректен» атты концерт осыған дейін Қарағанды облысы, Қарқаралы ауданы, Егіндібұлақ ауылында бастау алған. Қаңтардың аязы мен бораныңа қарамай Олжастың жерлестері баланың денсаулығы үшін өзіндік қаражат жинап, Рауан Ахметов бастамасымен концерт ұйымдастырылған.

Миында қатерлі ісік пайда болғалы түнде ұйқыдан, күндіз күлкіден айырылған ата – анасы қомақты ақшаны жинауға жағдайлары келмегендіктен халықтан көмек сұрап видио, аудио үндеу жариялаған. Сол сәттен бастап Қарқаралының бетке ұстар азаматы әнші, ұстаз, Р.Ахметов балаға қаржылай көмектесу мақсатында Олжасқа үміт сыйлай білді. Арқаның елім деген асыл ерлері мен өнерпаздары «Еріктілер жылында» азаматтық игі істерді атқаруда.

Сахнада барша халық Олжасты келе жатқан туған күнімен құттықтап, видио үндеу жолдады.

«Бала – адамның бауыр еті» деп қиын сәттерде көмек қажет еткен жандардың жанынан табылатын азаматтар барда алынбайтын қамал болмас. Игі істердің басында жүрген қарағандылық азамат Рауан әнші ғана емес, көпшілікті қайырымды істер мен мейірімділікке жетелей білетін өнегелі ұстаз. Қоңыр дауысымен жаңғыртқан дала мен қала әндері жүректен жүрекке жетіп, құлақтың құрышын қандырады. Рымтаева Айдана атты шәкірті де болашақта көп үміт күттіретін күміс көмей бұлбұл дерсің.

Қаршадай Олжасымыз үшін қабырғасы қайысқан барша қазақ еліңе, өнерпаздар мен ақындарға, жиналған қалың көпшілікке Олжастың әжесі алғысын айтып, Рауан Ахметов жиналған қаражатты Олжастың әжесінің қолыңа қалың көпшіліктің алдында табыстады.

Сарыарқаның Олжасы тез жазылып ортамызға келгейсің. Елің сені жақсы көреді.

Рауан Ахметов сынды азаматтардың игі ісі өзгелерге үлгі болары анық!

Гульдана ЖАРКЕЕВА

Қарағанды қаласы,

Мерзімді басылымдар бөлімінің қызметкері

Ұлы Жібек жолы бойында атадан қалған мирас

Ұлттық қолөнердің Һас шебері, ғалым – Дәркембай Шоқпарұлының өнерін ұлы Даулет Дәркембайұлы жалғастырып, әкесі атындағы музей қорын өзінің жеке туындыларымен толықтыруда.

Қазақстан Республикасының Мәдениет және Спорт министрлігінің тапсырмасымен Дәркембай Шоқпарұлының 70 жылдығына арнап, «Ш. Айманов атындағы киностудиясы» «Ұста» деректі фильмін түсірілді.

Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың «Ұлы даланың жеті қыры» атты мақаласының 6 — тарауы «Ұлы Жібек жолы» деп аталады. Алматы облысы, Еңбекшіқазақ ауданының Ақши ауылын осы керуен жолы жарып өтеді. Ауылымыз ерекше сұрыптағы жүзімімен аты шыққан. Бүгінде, ауыл адамдарының көбінің бақшасында жүзім өседі. Бағбандар күзде өнімдерін жол бойында саудаға шығарады. Жылдар өткен сайын Ұлы жолдың маңызы арта түсуде. Ұлы жолдың батысында «Ұста Дәркембай Шоқпарұлы өнер музейі» орналасқан. Осынау ерекше ғимарат жолаушылардың назарын аударып, кірмесіне қоймайды. Арасында «Көлсай» демалыс орнына өтіп бара жатқан шетелдік қонақтар да музейге кріп, қолөнер туындыларына тамсанып шығады.

Этнограф-ғалым Дәркембай Шоқпарұлы, 2006 жылдың 20 мамыры күні өмірден озды. Оның ұлттық қолөнерімізге қосқан ерен еңбегі еленіп, атына музей ашылды. Шебердің қолынан шыққан ғажайып бұйымдар саны өте көп. Музейге солардың ең таңдаулылары қойылған. Айталық, 1970 жылдардан бері Дәркембай Шоқпарұлы Республикалық, Бүкілодақтық және Халықаралық көрмелерге өз туындыларымен қатысқан. Дәркембай Шоқпарұлының қолынан шыққан зергерлік бұйымдары – Венгрия, Чехославакия, Румыния, Польша, Индия, Бирма, Германия, Каир, Италия, Индонезия, Филиппин, Египет, Малайзия, АҚШ, Түркия, Франция, Пакистан сияқты әлемнің ірі – ірі қалаларының мұражайларында қойылған. Шебер – Қазақстан аумағы мен Орта Азияда мәселен, Венгрияда (1979-1988 жж.), Таулы Алтайдың, Тува, Хакасия (1980 ж), Қырым мен Арменияда (1981 ж), Түркияда (1991 ж), Пәкістан (1994 ж.) сияқты елдердің ірі қалаларында жүргізілген ғылыми – зерттеу экспедицисының құрамында болды.

Әйгілі ұстаның ұлы

Әкесі Шоқпар Жетісу өңіріне белгілі ұста болған. Анасы Жұмагүл үй шаруасында жүріп, тоқыма тоқу, құрақ құру, кесте тігу, киіз басу сияқты түрлі бұйымдар жасаған. Дәркембай Шоқпарұлы Шоқпаров – 1946 жылы, 23 — мамырда Алматы облысы, Еңбекшіқазақ ауданы, Ақши ауылында дүниеге келген.

Мектеп қабырғасында жүріп түрлі қоғамдық жұмыстарға ат салысып, қабырға газеттерін шығарып өнерге деген әуестігін танытады.

Дәркембай Шоқпарұлы қазақ қолөнерін дүние жүзінің түкпір – түкпіріндегі халықтар назарына да ұсынып, алыс — жақын шет елдерде ашық аспан астында тамаша көрмелер ұйымдастырған. Нью-Йоркте, Халықаралық сауда орталығындағы «Қазақ декорациялық – қолданбалы көрмесі» (1982 ж.), Алматы қаласында «Қазақстан жазушылар Одағының әдебиетшілер үйінде», «Қазақстанның тарихи – мәдени ескерткіштерін қорғау қоғамы» мен Қазақстан жазушылар Одағында Дәркембай Шоқпарұлы өзінің алғаш жеке дербес көрмесін ашты (1982 ж).

Париждің Ренн қаласында өткен «Экспо — 2001» атты көрме- жәрмеңкесінде қолынан шыққан туындылары әлем жұртшылығын тағы бір таңдай қақтырды. Сондай-ақ, осы жылы еліміздің Тәуелсіздігінің 10 жылдығына орай ұйымдастырылған көрмеге қатысушылар қатарында болған. 1999 жылы «Атакәсіп» бағдарламасы бойынша, өзінің туған — Ақши ауылында ашық аспан астында Республикамыздың түкпір – түкпірінен қолөнер шеберлерін жинап, тамаша көрме өткізді.

Алғашқы еңбек жолын Алматы облысы, Еңбекшіқазақ ауданының, Казатком орта мектебінде сурет, сызу пәндерінен сабақ беруден бастайды. Кейін өзі тамамдаған Алматы көркем-сурет училишесінде, Абай атындағы Педагогикалық Университетінде жалғастырады. Ақши ауылында «Асыл» атты дарынды балаларға арналған қолөнер мектебін ашып (1996 ж), сол мектепте де шебер шәкірттер тәрбиеледі.

Дәркембай Шоқпарұлы көптеген жетістіктерге жетіп, облыстық, Республикалық, Халықаралық көрмелер мен симпозиумдарға өз туындыларымен қатысып, қазақ қолөнерін кеңінен танытты. «Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері». Алматы облысы, Еңбекшіқазақ ауданының «Құрметті азаматы».

Арайлым ОМАРБЕКОВА,

«Ұста Дәркембай атындағы қолөнер

музейінің» қор сақтаушысы

Жұлдыз болып жарқыра!

Амирмен дарынды балалар арасында өткен шарада таныстым. Қала мектептерінің дарынды балалары жиналып, өнерлерін ортаға салды. Сырттай қарасақ, біздің оқушыларымыз шын мәнінде талантқа өте бай. Оларды сабақ оқумен шектеп қоймай, әр баланың бойындағы қабілетіне қарай шыңдай білу – ұстаз бен ата-анаға міндет. Қай ұл мен қызды алсақта, оның бірін – бірі қайталамайтын ерекшелігі болады. Ол баланың өнер мен білім, спорттағы жетістігі өз алдына. Мектебінің атын шығару үшін намысты қолдан бермей, жүлделі оралған әр оқушыға ықыласымызды аямаймыз. Ал, өзімен бір тоға жүретін шәкірт те болады. Мұндай жасөспірімнің бойында адамгершілігі мол, жандүниесі мейірім – шапағатқа толы келеді. Бұл өрендердің таланты жүрегі қалаған мамандықта жанады. Ұстаз үшін қай оқушысы болмасын талант иесі, мақтанышы.

Шара аяқталған соң, домбырасын арқалап, жерге тимесін деп аялап бара жатқан ұлға қайта көзім түсті. Қасына барып, әңгімеге тарттым.

— Амир, өркенің өссін! Қай мектептен келдің?

— Ахмет Байтұрсынұлы.

— Қаланың қай ауданында екенін айта аласың ба?

— Алматы қаласы, М.Әуезов ауданы, №139 мектеп – гимназия.

— Бәрекелді! Бүгінгі марапатың құтты болсын! Саған домбыра тартуды кім үйретті?

Сол арада оның ата-анасы да жанымызға келіп сәлемдесті. Амирдің бойындағы қабілетін байқап, домбыра үйірмесіне апарады екен. Байқауларда бақ сынап, тума талантының ашылуына қолдау көрсетіп жүрген жас отбасынан айналасың ғой. Жүйрікті аламанға қосқан сайын шабысы ширай түссе, баланы бәйгеге қосқан сайын шыңдалады. Үйренеді. Анасы Нәргүл Амирдің ағасы Әділ де мектепте оқып жүргенде өнерге бір табан жақын болып, өзі оқыған «Ғалым» гимназиясындағы озат оқушының бірінен саналғанын айтып өтті. Әділ жоғары оқу орнын сәтті аяқтап, мамандығы бойынша шетелде еңбек етуде. Қазақтың қара домбырасының құлағында ойнауды мақсат еткен жастарымыз көп дейтін болсақ, БЕКОЖИН Амир де солардың жолын жалғап, өнердің көгіне өрлеп келеді.

— Амир, анаң сені көптеген бәйгеге қатысты дейді. Атап айта аласың ба?

— Айтамын, апай! (Саусақтарын бүгіп әр бәйгені атап, мені тыңдап отыр ма дегендей қарап қояды).

Баламысың деген! Мені өзіне туған әжесіндей жақын тартты ма өзі, сыныбы туралы айтып танауын тартып қояды.

— Кәне, мен тыңдап отырмын…

Атап айтсақ, сегіз жасар дарын иесі қаншама байқауларға қатысып, жүлделі орынды қолдан бермеуде. 2018 жылы өткен «Тәуелсіздік – жыр, әнім» байқауында «Қөлөнер», 2019 жылы «Жаз мереке» Республикалық балалар мен жасөспірімдер арасында өткен байқауда «Аспапта ойнау» номинациясы бойынша ІІ – орын; «Екі жұлдыз» ән – би байқауының жеңімпазы; басқа да байқауларда топ жарып келеді. Мектеп мақтанышы, оқу озаты. Амирдің бастауышта білім беретін ұстазы Найманханова Салтанат Жораханқызының еңбегін ерекше атап өткен орынды. Жиырма бес жылдан бері шәкіртіне білімнің негізгі діңгегін сапалы, тәрбиені тағлымды етіп бастауышта қалаудан жалықпауда.

Осылайша, бала жұлдыз Амирдің отбасымен таныстым. Анасы Нәргүл Бекқожина – Тәуелсіз кәсіпкерлер одағында қызмет етеді. Әжесі Иваш Асқарова, бар ғұмырын рухан қазынамыз саналатын кітапхана қызметіне арнап, меңгеруші қызметін атқарды. Тағдырдың тауқыметіне шыдап, 7 баланы бағып, ел қатарына қосты.

— Әкем Бекқожин Машираттың мамандығы ветеринар болғанымен, өнерге жақын болатын. Туған ауылымыз, кемеңгер жазушы Мұхтар Әуезов туған Қасқабұлақтан. Әкеміз өлең жазып, ән айтатын. Әуесқой композиторлығы да бар еді, — деп әңгімеледі Нәргүл.

— Абай туған киелі өлке — Шыңғыстаудың самал лебі бала Амирдің өнерін өркендетіп, мақсат-мұратына жетсін! – деп Ақ батамды бердім. Мектеп – гимназия директоры Қуатбеков Ерік Нұрғұмарұлына да шәкірттерімен мақтансын деп тілеймін.

Алтынхан СЫДЫҚОВА,

ардагер ұстаз.

Алматы

Ерлік! Аясында мыңдаған ердің есімі бар

Тұрсынхан Уалханов пен Төлеусары Мұқатайқызы

Оқу жылының төртінші тоқсаны әлемдегі миллиондаған адамдар мен балалардың, соның ішінде оқушылардың есінде ерекше есте қалатыны рас. Олардың қатарында Қазақстанның барлық мектептерінің оқушылары да бар. Сабақты қашықтан оқып, шәкірттерімізбен дәл солай сөйлестік. Сабақты түсіндірдік, үй тапсырмасын сұрап, олардың білімін бағаладық. Тәрбие сағаттарын да online түрінде өткіздік.

Ұлы Жеңіс мерекесі қарсаңында «Бабаларға мың тағзым!» атты online тақырыпта сыныбыма әр оқушыға өзінің атасы жайлы эссе жазуды тапсырдым. Өйткені, бүгін мен дәріс беріп келе жатқан бастауыш сынып оқушыларының кез келгенінің үлкен аталары майдан даласында ерлікпен шайқасып, туған ауылының дәм – тұзы бұйырып, аман оралған ардагерлер.

Майданнан оралмаған жауынгерлер қаншама?

Тапсырмаға байланысты шәкірттерім (әрине ата-аналарының көмегімен) шығарма, өлең, бейнежазбалар дайындаған.

Соның бірі – Торғынның атасы Тұрсынхан Уалханов туралы мәліметпен таныс болдық.

— Мен батырдың ұрпағымын. Менің атам 1922 жылы 20 мамырда қазіргі Шығыс Қазақстан облысы (бұрынғы Семей облысы) Жарма ауданы, Қапан – бұлақ ауылында дүниеге келген. 1941 жылы желтоқсан айында 17 жасында өз еркімен майданға аттанады. Соғыста екі рет жараланып, госпитальда емделіп шығып, қайта жаумен арпаласады. Мәскеуді, Германияны азат етуге күн – түн демей соғысып, жеңіске жетеді. Жеңісті орнатқан жауынгер атам елге оралған соң, ұзақ жылдар жемісті еңбек етеді.

Майданнан ерлікпен оралған соң, Жарма ауданының құрылыс мекемесіне жұмысқа орналасады. Жеңіс қаһарманы атанған үлкен бабамды көрмесем де, атамның айтуынша, ХХ ғасырдың соғыстан кейінгі жылдары ауданның көптеген елді мекендеріне салынған құрылыс ғимараттарында атамның қолтаңбасы бар. Атамның ата — анасы жеті ұрпақ тәрбиеледі. Жетеуі де менің ең жақсы көретін жақын адамдарым – көкелерім, апаларым. Олардың немерелері бәріміз татумыз. Бауырмыз. Бір – бірімізді сағынып тұрамыз. Қонаққа келгенде, бірге ойнаймыз. Серуендейміз.

Торғынның ата-әжесі Озат Тұрсынханұлы мен Мадина Ерғазықызы

Менің әжем үнемі атамды, анасы – үлкен әжемді есіне алып отырады. Олардың әруағына бата бағыштайды. Атамның есімі «Үш — биік ауылындлағы соғыс ардагері — батырларға арналған аллеяда мәрмәр тасқа жазылған. Тұрсынхан атамды мақтан тұтамын. Мен үлкен атамды көрмесем де әжемнің айтқанынан, оның суретінен атамды білемін. Әжем, бізге бейбіт өмір сыйлаған атаңның рухы алдында бас иеміз дейді. Ертең өскенде, атам туралы көп оқып, білемін. Атамдай батырлардың есімі мәңгі сақталады. Біз оларды ұмытпаймыз!» — деп жазыпты Торғын Каримжан.

Торғын шығармасында батыр атасының шөбересі екенін айтады. Торғынның ата-анасы жас отбасы. Ажарлы есімді сіңлісі бар. Әкесі – Шиналиев Нұриддин Арыс қаласының тумасы. Әулетіндегі үш баланың кенжесі. «Қазақстан темір жолы» АҚ Оңтүстік филиалы жолаушылар тасымалы саласында еңбек етеді. Анасы – Уалханова Балжан Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара Академиясының қызметкері.

М.Мақатаев атындағы №13 мектебінде біліммен қатар тәлімді тәрбие алып келе жатқан шәкірттерімізді ұлттық патриотизм рухында тәрбиелеуге арналған шаралар жиі өткізіледі. Балалардың жас ерекшелігіне орай өткізілетін шараларға сыныптағы оқушылардың бәрі қатыстырылады. Шәкірттерім бастауыштан бастап, эссе жазуға дағдыланып келеді.

Биылғы оқу жылы сәтті аяқталып, еліміздің мектеп жасындағы барлық баласы жазғы демалысқа шықты. Олар жазда ата-анасының, ата-әжесінәң жанында жақсы демалып, алдағы Жаңа оқу жылында аман –есен мектебі, ұстаздарымен қауышсын деп тілеймін.

Гүлнар АКЧУЛАКОВА,

Өтеген батыр кенті, Іле ауданы,

Алматы облысы

Біз әлеуметтік желіде

Мақаладан: farabi shakirti shakirti