farabi shakirti shakirti

Total Post: 332

ИСАТАЙ БАТЫРДЫҢ ҰРПАҒЫ – АСЫЛТЕК

—Республикалық байқауға жолдама алды, — Махамбет аудандық әкімдігінің баспасөз қызметі хабарлайды.

Махамбет ауданындағы Д.Төленов атындағы мектеп-гимназиясының 11 сынып оқушысы Асылтек Исатаев Қазақстан Реcпубликасының оқу-ағарту министрлігі, Балалардың құқықтарын қорғау комитетінің балалар жылына орай жалпы білім беретін мектептердің 5-10 сынып оқушылары арасында ұйымдастырған «Тарихи шежірем. Менің тегімнің тарихы» байқауына қатысып, аудандық және облыстық кезеңнен жүлделі орынды иеленіп, республикалық кезеңге жолдама алды. Д.Төленов атындағы мектеп-гимназиясының тарих пәнінің мұғалімі Саягүл Алмағанованың айтуынша, Асылтек атына заты сай текті тұқымның баласы, батыр баба Исатай Таймановтың тікелей ұрпағы. Ол сайыста өзінің тегін, тарихын, ұлттың азаттығы үшін құрбан болған, батыр атасының өмірдерегін баяндап, қазыларды тәнті еткен. Аудандық кезеңде 12 оқушының, облыстық кезеңде 13 оқушының арасынан жеңіске жетіп отыр. Ал Асылтек Исатаевтың өзі батыр бабасы туралы көп білетінін аңғартты.

— Менің тек атам 1836-1837 жылдардағы Бөкей хандығындағы жер мәселесіне байланысты болған халық-азаттық көтерілістің сардары, көсемі Исатай Тайманұлы. Исатайдан туған түп атам Дінбаян (Дүмбиян) Исатайұлы әкесімен бірге көтеріліске қатысып, сол кездегі заңдылықпен жасы 12-ге толмағандықтан жазалауға ілікпей аман қалады. Ал Исатайдың немересі, менің бабам Өтепқали Дінбаянұлы 1916 жылғы көтерілісте Каспий теңізінің солтүстік жағалауындағы қазақтардың басшысы болды.

Арғы атам Өтепқалиұлы Құбайдолланы 1916-1917 жылдары патша өкіметі майдандағы қара жұмысқа әкетіп, Румыния, Австро-Венгрияға дейін барған. Ал 1937 жылы екінші рет ұсталып, түрмеге жабылған арғы атамызға жалған айып тағылып, ату жазасына кесілді, кейіннен 27 жылдан соң ақталып шыққан. Ал, Құбайдолланың ұлы, Исатайдың шөпшегі Зұлпықар атам «халық жауының баласы» ретінде көп қиыншылық көрген. 1949 жылы Махамбетке көшіп келген атамыз 1989 жылы өмірден өткен. Атамыздың көзін көргендер ауылымызда әлі де бар. Зұлпықардан туған Исатайдың неменесі менің әкем Әділбек Зұлпықарұлы ауылымызда шаруасын дөңгелентіп отырған кәсіпкер, — деді А.Исатаев.

Айта кетейік, Асылтек Исатай Тайманұлының 6 ұрпағы.

Atpress.kz

Ахмет Байтұрсынұлы – қазақ жазуының атасы

«Жазу табу араға ғасырлар салып, ілуде бір келетін даналардың ғана қолынан келетін шара. Славян жазушысы Кирилл-Мефодий тауып берсе, көп түрік жұртына үлгі болған қазақ жазуын жалғыз Ахмет Байтұрсынұлы жеке шешті. Сөйтіп, өзге көпшілік жұрттың ойына кіріп шықпайтын, көп пенденің қолынан келмейтін жаңалық ашылды».

Ә.Жүнісбек
Араб жазуы негізінде қазақ тілінің табиғатына бейімделіп жасалған, алғаш рет 1912 жылы Орынборда басылып шыққан қазақ әліпбиін ұлы ұстаздардың өзі «Қазақ жазуы» деп атаған еді. Ахмет Байтұрсыновтың өзі: «Араб әріпімен жасаған әліпбиімізге жер бетінде Әліпби жетпейді», — деп бұл әліпбидің теңдесі жоқ жазу екенін, оның ғылыми — мәдени артықшылықтарын даралаған дәлелдерін сол кездің өзінде-ақ ғылыми орта толық мойындаған болатын. Күні бүгінге дейін Еларалық Шалқар газетінің осы әріптермен басылып шығуы, Қытай, Иран, Ауғанстан, тағы басқа шет елдердегі қандастарымыздың осы әліпбиді қолданып отырғандығы Ахмет Байтұрсынұлыәліппесінің өміршеңдігінің жарқын дәлелі. Қытайдағы қазақтардың еңбегімен жарық көрген қаншама дүние Түркия, Өзбекстан, Ресей, Монғолиядағы қандастарымыздың рухани-мәдени азығына айналып отыр десеңізші?!

ЮНЕСКО-ның Қырғызстан, Тәжікстан және Қазақстандағы өкілі, Алматыдағы БЮРО директоры: Криста Пикаттың: «Ахмет Байтұрсыновтың есімі қазақ әліпбиіне араб графикасы негізінде жасалған реформасымен танымал. Ол түзеген Әліпби қазақ жазуын шекарадан тыс өмір сүріп жатқан миллиондаған қазақтарға қол жетімді етті» — деп жазуы тегінен-тегін емес.

Кең құлашты білімпаз ғұламаның жасаған Әліпбиін алғашқы ұсынылған кезінен бастап қазақ жұртшылығы, әсіресе мұғалімдер қауымы еш талассыз бірден қабылдайды. 1915 жылы бұл жазумен 15 кітап басылып шыққан. Осы жаңа әліппе 1913 жылдан бастап мұсылман медреселерінде, қазақ-орысмектептерінде қолданыла бастайды. 1924 жылы Орынборда өткен қазақ білімпаздарының тұңғыш сьезінде ресми түрде қабылданды. Сөйтіп, елімізде 1917-18 жылдары қолданылып тұрақтай бастағанда биліктің өктемдігімен тарих сахнасынан түскендігімен өз өміршеңдігін дәлелдеп келеді. Ғалым Мырзатай Серғалиев: «Араб әліпбиінің қабылданбай қалуы тарих үшін өте өкінішті оқиға болды» — деген еді.

Ахмет Байтұрсынұлы – біріншіден, қазақ тілінің тұңғыш әліппесі мен оқулықтарының авторы. Қазақ оқушыларының бірнеше буыны сауатын Ахмет Байтұрсынұлының әліпбиімен ашып, тілін Ахмет Байтұрсынұлының «Тіл құралы» арқылы оқып үйренді, немесе:

Сөзінің ойы терең, оты күшті,

Уақытты озған орап оқымысты,

Ел оқып оның жазған ғибратын ,

Жетілді сарайына тоқып ішкі!

Ол салған жолға түсіп талаптанып,

Өмірлік сұрағына жауап тауып,

Басына жастап жатып әліппесін

Сан ұрпақ көзін ашты сауаттанып, — деп Сырбай Мәуленов

жазғандай Ахаң түзген «Оқу құралымен» сауатын ашқан ұрпақтың алғашқы толқыны – Құдайберген Жұбанов еді. Заманымыздың заңғар тұлғалары Мұхтар Әуезов, Ғабит Мүсірепов, Сәбит Мұқанов өз еңбектерін осы жазумен жазып қалдырған. Партизан жазушы Қасым Қайсенов «Жау тылындағы бала» шығармасында барлау ісіндегі маңызды деректерді осы жазумен жазып, қолға түскен кезде бұл өзімнің төл жазуым деп құтылғанын жазады.

Қазақ қоғамын сауаттандыру ісінде теңдесіз қызметатқарған Ахмет Байтұрсынұлының әліппесі «Оқуқұралы» деген атпен 1912 жылдан бастап қолданысқа енді және 1912-1925 жылдар аралығында 7 рет басылып шықты. Кітаптың бесеуі Орынборда, біреуі – Ташкентте, ең соңғы жетінші басылымы Қызылорда қаласында жарық көрді. Міне, оқулықтың ең бір жетпеген жетінші нұсқасы қазіргі таңда Елордадағы іргелі мәдени ошақтардың бірі Сәкен Сейфуллин музейінде тұр. Аталмыш құнды еңбек музейге осыдан 30 жыл бұрын қазіргі ҚР Ұлттық кітапханасының қорынан әкелінген («Егемен Қазақстан», 5.10.2022).

Қазақ әліпбиі оқу құралы 1924 жылға дейін қырғыз халқының да сауатын ашу құралы болды. Қырғыз ғалымы академик Қарасаев: «Біз Ахмет Байтұрсыновтың кітабын оқыдық, диалектілік қана айырмасы бар. Мен Ахмет Байтұрсыновты қырғыз деп айтқым келеді», — деп жазса, ғалым Карбоз Дыйханов оқу құралының 1914 жылы басылымын «Ахмет Байтурсуновдын казакча алифбеси» деген атпен өз қаражатына 1991 жылы 5000 данасын шығартты. (Бішкектің Периодика баспасы)

Кітап репретивті түрде, яғни мазмұны еш өзгеріссіз, тек баспа көлемі кішірейтіліп, 97 бет болып, қырғызша түсініктемесімен шыққан. Кітаптың бір данасы Сақтаған Бәйішев атындағы Ақтөбе облыстық әмбебап ғылыми кітапханасының кітап қорын сақтау бөліміндесақтаулы тұр. Кітапханаға оқулықты жергілікті ақын Сәбит Баймолдиннің жанұясы тапсырған.

Он сегіз тілді оның ішінде қазақ тілінде еркін меңгерген полиглот—ғалым Поливанов: «1924 жылы қабылданған қазақ-қырғыз графикасының бұл соңғы нұсқасы енді түзетуді қажет етпейтін, әрі ұлттық графиканың тарихи қалыптасуындағы соңғы қадам деп есептеймін. Осы реформаны жүзеге асырған қазақ ағартушыларының еңбегін ірі мәдени жеңіс деп мақтануға болады»,- деп жазса, 1926 жылы Бакуде өткен бірінші тюркологтар конгресінде әліпби туралы арнайы баяндама жасаған түркітанушы ғалым Галимжан Ибрагимов: «Сәтті реформа жасалған қазақтың әліпбиін бүкіл түркі халықтарына үлгі, оны өзгерту тиімсіз және қажеті жоқ»,- деп ғылыми тұрғыдан дәлелдеп берген еді.

Абай Құнанбайұлын қазақтың бас ақыны деп ең алғаш бағалаған Ахмет Байтұрсынов болатын. Абай әрбір жолы араб әріптерінен басталатын «Әлифби» өлеңін жазды. Бұл өлеңді «Қазақтың оқыған жігітінің оқыған қызға жазған хаты»-деп, Мұхтар Әуезов сақтап қалды. Орыс ғалымы Николай Яковлев 1928 жылы «Әліпби құрылымының математикалық жүйесі» атты ғылыми-зерттеу мақаласында әліпбидің соншалықты дәл және ықшам екенін жазса, ғалым Ақжан Машанов Абайдың ұлылығын араб әрпінің сандық мәнін түсіндіретін Әбжәд есебі арқылы дәлелдеп берді.

Ахмет Байтұрсыновтың «Әліпби деген тілдің негізгі дыбыстарына арналған таңбалардың жұмағы. Араб әрпімен жасаған әліпбиімізге жер бетінде әліпби жетпейді», — деп айтуының сыры тереңде жатса керек,

Гүлназия ОМАРХАНОВА,

С.Бәйішев атындағы Ақтөбе облыстық

әмбебап ғылыми кітапханасының

кітапханашысы

ЖЫЛ БАСЫ СПЕКТАКІЛІ – КОРЕЙ ТІЛІНДЕ

Корея-Қазақстан арасындағы мәдени алмасу жылына орай жақында Алматы қалалық қуыршақ театрында, кореялық әртистердің ойнауында балалар жазушысы Кеңес Оразбекұлының корей тіліне аударылған «Жыл басы қалай анықталды?» қуыршақ спектакілі қойылды. Спектакілде Қазақстандық бір отбасының 6 жасар Наурыз атты баласы болады. Наурыз мерекесінде әкесі баласына түрлі түсті әдемі кітап сыйлайды. Бала Жыл басы наурыз туралы кітапты қызығып оқып отырып, ұйықтап қалады. Түсінде он екі жылдық мүшелге кіретін жануарлардың (Тышқан, Барыс, Сиыр, Қоян және т.б.) қызу айтысының үстінен түседі.

Олар жыл басын қай мезгілде мерекелеу керектігі жайлы таласып отыр екен. Олардың таласын данышпан қария Наурыз ата әділетті түрде шешіп берген соң, Жыл басы Наурыз деп аталады. Наурыз түсіндегі осы қызықты саяхаты арқылы өз аты «Наурыздың» қайдан шыққанын біліп, қуанышқа бөленеді. Қойылым жылдың төрт мезгілін бала қиялымен қуыршақтар арқылы музыканың сүйемелдеуі арқылы көрсетіледі.

Жазушының «Жыл басы қалай анықталды?» атты суретті кітабы өткен жылы төрт тілде (Ағылшын тілі, орыс тілі, карис тілі және қазақ тілінде) Азия мәдениеті Мемлекеттік орталығы және Корея Респуликасы ынтымақтастық форымы Хатшылығының жобасы негізінде жарық көрген болатын.

Кеңес Оразбекұлы Дүйсен – балалар әдебиеті үшін де елеулі еңбек етіп келе жатқан белгілі жазушыларымыздың бірі. Оның «Ертегі туралы ертегі», «Ай аттары қайдан шыққан?», «Мұшел жас», «Наурыз көже», «Әжемнің ертегілері», «Қожанасыр хикаялары» тағы басқа балаларға арналған кітаптары жарық көрген. Жазушы ағаларың «Ұлан» газетінде және «Мөлдір бұлақ» журналында жауапты қызметтер атқарған. Ш. Айманов атындағы «Қазақфилъм» және Қазақстан Киноматографистер одағы жариялаған сценарийлер конкурсы (2009) мен Халықаралық «Дарабоз» бәйгелерінің жүлдегері.

Еркін НҰРБАЙҰЛЫ.

Елордалық студент үлкен сандарды калькуляторсыз есептеу формуласынтапты

АСТАНА. ҚазАқпарат — Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің ІІ курс студентіүлкен сандарды калькуляторсыз есептеудің жаңа формуласын ойлап тапты, деп хабарлайды ҚазАқпарат Ғылым және жоғары білім министрлігінің баспасөз қызметіне сілтеме жасап.

Баспасөз қызметінің мәліметтеріне қарағанда, бүгінде жас ғалымның қоржынында 33 түрліформула бар. Дарынды студент алдағы уақытта өзеңбегін патенттеп, шәкірт тәрбиелеуді армандайды.

Ақпараттық технологиялар факультетінің білімалушысы Бек Мұсабековтың математика саласынақызығушылығы мектеп қабырғасында оянған. Талантты жас квадрат және куб әдістеріменформулаларды 9 — ші сыныпта алғаш рет ойлаптапты.

«Түбір астынан жуықтап табу» амалын баған жәнеквадрат арқылы шешу де — оның мектептегіеңбегінің жемісі. Нақты ғылымға қызыққан студент ізденімпаздығының арқасында үлкен сандардыкалькулятордың көмегінсіз есептеуге болатынформула жасап шығарды.

«Калькулятор қолдану мүмкіндігі жоқ барлық жерде, тіпті емтиханда да менің формуламмен есептер еркін шығарылады. Оның үстіне бұл – уақыт үнемдеуге де үлкенмүмкіндік. Енді осы формулаларымдыпатенттеп алғым келеді. Менің ойлап тапқанформуламды оқу бағдарламасына кіргізугеболады деп ойлаймын. Алдағы уақыттаматематикадан шәкірт тәрбиелеп, оқушыларымды олимпиадаларға дайындасамдеген ниетім бар», — деп өзінің жоспары туралыайтты.

Бүгінде ЕҰУ жас ғалымының қоржынында калькуляторсыз есептеудің 33 түрлі формуласы бар. Оның 29 — ын мектеп қабырғасында шығарса, 4 —еуін университетте жүріп ойлап тапқан. Студент үлкен сандарды калькуляторсыз есептеудің бұданда оңай формулаларын іздеуді жалғастырмақ.

Бек Мұсабеков өзінің қабілетін 2021 жылы«Дарынды жас ғалым» Республикалық ғылыми-жобалар байқауында ортаға салып, «Дарын» аталымы бойынша топ жарды. ЕҰУ студенті «ҚРтәуелсіздігіне 30 жыл» мерекелік төсбелгісімен де марапатталған.

Фото: t.me/gylym_jogary_bilim

Сөредегі баға берілген түбіртекке сәйкес келмесе не істеу керек?

Тауардың кассадағы бағасы баға белгісінде көрсетілген құннан аспауы керек.

Сауда министрлігі тауарды сатып алардағы, яғни дүкен сөресіндегі баға берілген түбіртекке сәйкес келмесе не істеу керектігін айтты.

Ведомство мұндай фактілер туралы хабарлардың көбеюін экономикалық жағдайдың тұрақсыздығы және валюта бағамының ауытқуымен байланыстырды, бірақ бұл сатушыны жауапкершіліктен босатпайтынын атап өтті.

Тауардың кассадағы бағасы баға белгісінде көрсетілген құннан аспауы керек. Бұл«Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы» заңда белгіленген, деп хабарлайды Сауда жәнеинтеграция министрлігі қазақстандықтардыңназарына.

«Соңғы уақытта азаматтар баға белгісіндекөрсетілген тауардың құны кассадағы сатушыберген бағаға сәйкес келмейтін жағдайлар жиілепкеткеніне шағымдануда. Валюта бағамдарыныңауытқуына және тұрақсыз экономикалықжағдайға байланысты құнның жиі өзгеретінісонша, кейбір дүкен қызметкерлері (ұмытшақтықнемесе арам ниет) сауда алаңындағы бағабелгілерін өзгертуді ұмытып кетеді» дептүсіндірді департамент. Бұл сауда саласықызметкерлерінің жауапкершілігін жеңілдетпейді.

Сауда министрлігі 24 — бапқа сәйкес «сатушы(дайындаушы) сатуға міндетті, ал тұтынушы ішкіжәне (немесе) дүкен сөрелеріндегі көрсетілген бағабойынша тауарды сатып алуға құқылы екенін атапкөрсетеді.

«Егер алаяқтық анықталса, тұтынушытауарды әлі сатып алмаған болса, баға белгісіменсатуды талап етуге немесе түбіртек берілгенненкейін ауыстыруға, яғни айырманы қайтаруғақұқылы» — деп түсіндірді департамент.

Мұндай жағдай туындаған жағдайда бұзушылықфактісін шолулар мен ұсыныстар кітабына жазу, баға белгісін суретке түсіру, тауарды төлеу фактісінрастайтын кассалық түбіртекті сақтау, сондай-ақжазбаша талап қоюға, тұтынушы құқықтарыныңорындалуын талап етуге құқылы.

orda.kz

Оқушылардың сабақта 30 минуттан артық гаджет қолдануына рұқсат жоқ

АСТАНА. ҚазАқпарат – «Білім беру объектілеріне қойылатын санитариялық —эпидемиологиялық талаптар туралы» ҚР Денсаулық сақтау министрінің бұйрығына өзгерістер мен толықтырулар енгізілмек.

Санитариялық — эпидемиологиялық бақылау комитеті ашық талқыға шығарған құжатта мектепалды және жоғарғы сынып оқушыларының сабақта гаджетпен жұмыс істеу уақытын белгілеу ұсынылған, — деп хабарлайды ҚазАқпарат тілшісі.

«Мектепалды сыныптардағы сабақтың барынша рұқсат етілген ұзақтығы — 25-30 минут. Сонымен бірге сабақ саны төртеуден аспауы тиіс. Сабақ арасындағы үзіліс кемінде 10 минут болуыкерек. Аталған бұйрықтың 21 — тармағынақосымша «объектінің жертөле және цокольдыққабаттарындағы үй — жай сәулет, қала құрылысыжәне құрылыс саласындағы мемлекеттікнормативтердің талаптарына сәйкесорналастырылады» делінген редакция жазылсын» — деп көрсетілген құжатта.

Жаңа өзгерістерге сай, енді оқушыларға сабақтадербес компьютер, планшет және ноутбук қолдануға рұқсат етілетін уақыт:

— мектепалды, мектепке дейінгі топтарда(сыныптарда) және 1 сыныптарда — 15 минуттанаспайды;

— 2-3 сыныптарда — 20 минуттан аспайды;

— 4-5-сыныптарда — 25 минуттан аспайды;

— 6-8 сыныптарда — 25 минуттан аспайды;

— 9-11(12) сыныптарда — 30 минуттан аспайды.

Батыс қазақстандық оқушыларробототехникалық жобада топ жарды

Бүгінде ғылым саласы ғарыштық жылдамдықпен қарыштап дамуда. Адамдар қай салада болмасын жасанды интеллект, «ақылды» құрылғылар мен роботтардың көмегіне жүгінуде. Отандық білім мен ғылым саласы да осындай әлемдік ақпараттық технологиялар ағымында дамып келеді. Кибернетика, роботехника, механика салаларының көкжиегін кеңейту, жас буынды заманауи ғылыми бағыттарға баулу мақсатында жыл сайын елімізде түрлі шаралар ұйымдастырылып келеді.

4-5 қараша күндері Қарағанды қаласында өткен «ROBOLAND- 2022» робототехника, бағдарламалау және инновациялық технологиялардың VII фестивалі – осының айқын айғағы. Оған Орал қаласындағы дарынды балаларға арналған С. Сейфуллин атындағы №11 облыстық амандандырылған мектеп-лицей-интернатындағы «Робототехника» үйірмесінің оқушылары қатысып, жүлдеге ие болды.

Оқушылардың шығармашылық белсенділігін дамытуды, техникалық пәндерді дәріптеуді, робототехника мүмкіндіктерін көрсетуді мақсат еткен алғашқы әрі ірі робототехникалық жобаға Ресей Федерациясы, Қырғызстан, Өзбекстан, Греция сынды мемлекеттердегі және еліміздің барлық өңіріндегі мектеп оқушылары қатысты. 16 санат бойынша 300 топ сынға түскен халықаралық байқаудың «Кегельринг-квадро Х2» бағыты бойынша жоғарыда аталған мектептің 9-сынып оқушысы Тілеухан Жұмағали 20.92 секундта үздік нәтиже көрсетіп, 25 команданың ішінде 4-орынға тұрақтады. Ал «Робогеометрия» (level 2) санатында мектебіміздің «ASTROBOY» командасының мүшелері, 10-сынып оқушылары – Әнуар Салауатов пен Мансұр Құсан 12 команданың ішінен ең жоғарғы 900 ұпайдың 836-сын жинап, жүлделі 1-орынды иеленді.

8 — қараша күні байқау жеңімпаздарын мектеп директоры Аягөз Хамзина қабылдап, ақ тілегін білдірді. Мұғалімдер мен оқушылар қатысқан салтанатты жиында жүлдегерлерге арнайы алғысхаттар мен ынталандыру сыйақылары табысталды.

Отандық білім кеңістігінде тынысы мен өрісі кеңейіп келе жатқан роботехника саласында халықаралық деңгейде мұндай іс-шараның ұйымдастырылуы көңіл қуантады. Бұл өз кезегінде еліміздің бәсекеге қабілеттілігін арттырып, талантты жастарды анықтауға септігін тигізері сөзсіз. Осы орайда бәсі биік бәсекелестер арасында бағы мен бабы келісіп, топ жарған үздік шәкірттеріміз бен «Робототехника» үйірмесінің жетекшісі Әділхан Махимовты жарқын жеңісімен құттықтап, шығар асуларыңыз асқақ болсын деген тілек білдіреміз.

БҚО әкімдігі Баспасөз қызметі

Балалар мен қарттарға қатыгездік көрсеткендер қылмыстық жауапқа тартылады – заң жобасы

АСТАНА, 13 қараша – Sputnik. Парламент мәжілісіне адам құқықтарын қорғайтын заң жобасыкеліп түсті. Құжатта «азаптау» ұғымы нақтыланып, жаза мерзімі ұлғайтылған, сонымен қатар заңнамаға алғаш рет «қатыгездік» ұғымы енгізілді

Ішкі істер министрлігі үш кодекс пен бір заңға барлығы 28 түзету енгізуді көздеп отыр.

Қатыгез қызметкерлер жазаланады

Азаптаулар мен қатыгездіктің аражігін ажыратуүшін Қылмыстық кодекстің 146 — бабы «Қатыгез, адамгершілікке жатпайтын немесе қадір -қасиетті қорлайтын әрекет, азаптаулар» деп өзгертіледі. Яғни заңнамаға алғаш рет «қатыгездік» ұғымы енгізіліп отыр. Осы бапқа сәйкес, енді қылмыстық жауапкершілік тергеуші сияқты лауазымдыадамдарға ғана емес, сонымен қатар емдеу, медициналық — әлеуметтік мекемелер мен ұйымдардың қызметкерлеріне де қолданылады. Мәселен, балалар үйіндегі немесе интернаттағы балаларға, қарттар үйіндегі қарияларға қатыгездік көрсетіп, қинаған қызметкерлер заң бойыншажауапқа тартылады.

Конституцияның 17 — бабына сәйкес ешкімдіазаптауға, оған зорлық-зомбылық жасауға, басқадай қатыгездік немесе адамдық қадір —қасиетін қорлайтындай жәбір көрсетуге не жазалауға болмайды. Алайда бұл ұғым қолданыстағы заңнамада бекітілмеген.

Сонымен бірге, мұндай әрекет адамдардың, соның ішінде сот әрекетке қабілетсіз деп таныған (психологиялық ауруы бар, психикасы бұзылған, ақыл-есі кем), дәрменсіз азаматтардың конституциялық құқығын бұзу деп саналады және оны жасағаны үшін тиісті қылмыстық жауапкершілік белгіленуі шарт.

Осыған байланысты қылмыстың жаңа құрамы —«қатыгез, адамгершілікке жатпайтын немесе ар-намысты қорлайтын іс-әрекеттер» енгізіліп отыр. Бұл бап бойынша 2 мың АЕК-ке дейін (6 млнтеңгеден астам) айыппұл, не 600 сағатқа дейінқоғамдық жұмыстарға тарту, не екі жылға дейін бас бостандығын шектеу не дәл сол мерзімге бас бостандығынан айыру жазасы көзделген.

Сондай-ақ заң жобасында «азаптаулар» ұғымы нақтыланған.

146 — баптың 1-1 тармағына сәйкес, азаптаудегеніміз – лауазымды адамның немесе ресмитүрде әрекет ететін адамның (балабақша тәрбиешісі, педагог немесе қарттар үйінің қызметкері) мәлiмет алу немесе мойындату, оны қорқыту немесе мәжбүрлеу арқылы азапталушыға қасақана тән зардабын және (немесе) психикалық зардап шектіруі.

Бұл үшін Қылмыстық кодексте жаза мерзімін бес жылдан алты жылға дейін ұлғайту көзделіп отыр.

Бас прокуратураның мәліметінше, 2017 — жыл мен 2021 жылдың 8 айы ішінде Қазақстанда азаптаулартуралы 3029 хабарлама тіркелген. Соның ішінде1,8%-і немесе 56 — сы ғана өндіріспен аяқталып, сотқа жолданды. Ал 98,2% — і немесе 2968 ісақтайтын негіздер бойынша тоқтатылды.

Айта кетері, бұл ретте лауазымды адамдардың және ресми түрде әрекет ететін адамдардың заңды әрекеті кезінде келтірілген тән зардабы және психикалық зардабы «азаптау және қатыгез, адамгершілікке жатпайтын немесе қадір — қасиетті қорлайтын қарым-қатынас» деп танылмайды.

Редакциядан: мәтін қысқартылып, берілді.

А.Байтұрсынұлының мысалдарын комикстер арқылы оқу ұсынылды

Ақтөбелік оқушы Нұршaт Жұбaныш Алматы қаласында өткен ғылыми жобалар конкурсында Ахмет Бaйтұрсынұлының мысaлдaрын комикстер aрқылы оқуды ұсынды,— деп хабарлайды Ақтөбе облысындағы BAQ.KZ тілшісі.

Аталған конкурста жүлделі ІІ орынға ие болған Нұршат өз жобасында Aхмет Бaйтұрсынұлының «Қырық мысaл» жинaғынa енген мысaл өлеңдердің ерекшелігін комикс aрқылы интерпретaциялaған.

— Қазір жастарды шығармалар оқуға қызықтырудың бір жолы — комикстер әзірлеу. Бұл идея маған осы шығарманы оқыған соң келді. Мен мысал өлеңді интерпретaциялaу aрқылы оның сюжеттікөзгешеліктерін тaлдaуды бaсты нaзaрғa aлдым. Сонымен қaтaр мысaл жaнрының зaңдылықтaры, ойды aстaрлaп жеткізудің әдістерін де қaрaстырдым. AхметБaйтұрсынұлының мысaл өлеңдері қaй зaмaндa да өзекті. Себебі мұнда айтылған ойлар қaзaқ қоғaмынан қашан да қалмайды. Ең бастысы, менің бұл идеям конкурстажүлдеге ие болды. Сол үшін қуаныштымын, — дейді Нұршат.

Нұршаттың бұл жобасына Ақтөбе қаласындағы Назарбаев зияткерлік мектебінің қaзaқ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғaлімдері Мәрзия Таңжарықова мен Рабиға Тоғанақова жетекшілік еткен. Оларшәкіртінің осындай жетістікке қол жеткізгенінеерекше қуанды.

Айта кету керек, Назарбаев зияткерлік мектебінің жетістігі мұнымен біткен жоқ.

Оқу орнының жас өнертапқыштары кеше ғана Астанада өткен ғылыми жобалар сайысында 160 жобаның ішінде І орынға ие болды. Зияткерлікмектептің 12 — сынып оқушылары СаяҚұрманалина мен Аружан Бақыт аталған жарыстаөздерінің ойлап тапқан ерекше мобильдіқосымшасын таныстырды.

Оқушылардың айтуынша, «Saule» аталатынмобильді қосымша балалар мен ересектергеэкологиялық таза өмір салтына интерактивті және ойын түрінде көшуге мүмкіндік береді.

Білім мен тәрбиенің ұштасқан ордасы

Түймебаев Жансейіт Қансейітұлы,

Басқарма төрағасы — ректор

«әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті – әлемдегі жетекші жоғары оқу орындарының бірі. Қарашаңырақ ҚазҰУ білім беру, ғылымды дамытуға ерекше маңыз береді. 2014 жылдан бері университет Біріккен ұлттар ұйымының Тұрақты даму бойынша «Академиялық ықпал» бағдарламасының Жаһандық хабы болып табылады. Сонымен қатар білім ордасы көптеген халықаралық академиялық алаңдарда тұрақты даму мақсаттарын іске асыруға өз үлесін қосуда».

Әбу Насыр әл – Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті десек, ең алдымен тарихы мен жетістіктерін, оқытушылардың жеткен ғылыми дәрежесі мен танымал түлектерінің есімін атаймыз. Өнегелі істерін айтып, ұрпақтарымыз ғибрат алсын, жүрек қалаған мамандығын болащақта қара шаңырақта шыңдасын, еліміздің төрт тағанын тең ұстай алатын білім көкжиегі шетелдің таңдаулы Университеттері студенттерімен тең болсын деген ниетімізді білдіреміз.

Қазақстан тарихында жоғары оқу орындары туралы сөз бастасақ, ең алдымен Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетін атаймыз. Бүгінде, ғылым әлемдегі ең үздік 2000 университетті қамтитын Best Global Universities рейтингіне енді. US News есептеулерінің қорытындысы бойынша барлық ЖОО-лар, сонымен бірге Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ 13 көрсеткіш бойынша бағаланған: жаһандық бағалау, жаһандық зерттеу беделі, өңірлік зерттеу беделі, жарияланымдар, кітаптар, конференциялар, дәйексөздің әсері, жарияланымдар саны, жарияланымдардың жалпы санының пайызы, халықаралық ынтымақтастық, жоғары цитаталанған мақалалар саны, жоғары цитаталанған мақалалардың пайызы.

Университет 180 сала бойынша мамандар дайындайды. Республикада 141 жоғары оқу орыны болашақ мамандарды даярласа, ҚазҰУ – білімнің ордаларының қарашаңырағы аталады. 1934 жылдың 15 қаңтары Қазақстандағы тұңғыш көп салалы университеттің ресми ашылу күні болып саналады. ҚазҰУ-ды жеке ғылыми-білім конгломераты ретінде құруда ректор Өмірбек Жолдасбековтың үлесі теңдессіз, бұл атақты тұлғаның есімі отандық ғылым тарихына алтын әріппен жазылған. Оның тікелей қатысуымен Алатаудың баурайында «ҚазҰУ қалашығы» алғашқы студенттік қалашық салынды.

1991 жылы Ұлы ғалымның есімін алған қазақ ғылымы мен білімінің қара шаңырағы әлемдік өркениеттің ұлы ойшылдарының ең көрнектісі әл-Фараби образын және оның өзекті идеяларын алға жылжыту мен дамытуды, саналы да білімді ұрпақты осы идеяларды басшылыққа ала отырып тәрбиелеуді өзінің маңызды миссиясы деп біледі. Қазақ мемлекеттік университеті өмірдің жаңа парағын ашты, жаңа есіммен бірге – ұлттық университет, жоғары оқу орындарының көшбасшысы – жаңа мәртебесіне ие болғанын мақтанышпен айттуға болады.

Еліміздің дамып келе жатқан көптеген салаларына білікті маман даярлайтын жоғары оқу орнын 2021 жылдың ақпан айынан бастап Басқарма төрағасы – ректор Түймебаев Жансейіт Қансейітұлы басқарады. ҚазҰУ-дың әлемдік сахнада жайғасымы нығая түсті. Университет Bureau Veritas certification Франция сертификаттау органының аккредитациясынан табысты өтті. ҚазҰУ Қазақстандық жоғары оқу орындарының бас рейтингісінде 1-орынға ие болды. РейтОР агенттігімен әзірленген Ең үздік жоғары оқу орындарының жаңа әлемдік рейтингісіне сәйкес, әлемнің 500 ең танымал университеттерінің арасында ҚазҰУ білім беру критерийлері бойынша 150 — орынға ие болды.

Quacquarelli Symonds (QS) беделді халықаралық рейтингтік агенттігі жүргізген тәуелсіз бағалау қорытындысы бойынша әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті жоғары баға алып, «QS Stars Rating System» халықаралық рейтингісінде «Бес жұлдыз» жоғары марапатына ие болды. ҚазҰУ – «Бес жұлдыз» марапатына ие болған

Орталық Азия аймағындағы алғашқы және жалғыз жоғары оқу орны.. QS «Бес жұлдыз» белгісін иелену әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың ғылыми-білім беру саласындағы халықаралық қауымдастықтарда беделі бар екендігін және жаһандық ғылыми-білім беру кеңістігінде көшбасшылық позицияларды көрсетіп отырғанын білдіреді. Айта кету керек, Орталық Азия елдері мен Қазақстанда әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дан басқа QS Stars-тің бес жұлдызын бірде-бір университет алмаған.

QS Stars «Бес жұлдыз» марапаты бүкіл әлем бойынша тек 62 ЖОО ғана берілген, олардың ішінде QS WUR халықаралық жаһандық рейтингінің әлемдік үздік топ-5, топ-10 және топ-20 қатарына кіретін Гарвард, Оксфорд, Кембридж, Чикаго, Принстон, Колумбия университеттері бар. Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің ұжымын QS Stars Rating System халықаралық рейтингісінде «5 stars» жоғары марапатын алуымен

əл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті тарихындағы тарихи оқиғалардың бірі, 2000 жылы университет жанынан спецификалық жағынан алғанда Сорбон мен Кембридж университтерінен кейін əлемде үшінші орында, ал ТМД елдеріндері бойынша алғашқы – тас дəуірінің (палеолит) мұражайының ашылуы еді. Музейдің ашылуына жоспарлы түрде Қазақстан территориясында жүргізілген археологиялық экспедиция жұмыстары нəтижесінде табылған палеолит, мезолит, неолит дəуірінен мəлімет беретін артефактілердің көптеп табылуы негіз болған.

Тоқсан жылға жуықтаған тарихында Ұлттық Универсмитетімідің жетістіктерің, оқыту – ғалымдардың ерен еңбегі мен бүгінгі білім алып келе жатқан жастардың ізденісі туралы айта беруге болады. Біз жоғары білімнің қара шағырағы туралы қысқаша мәлімет айта отырып, жаңалықтарды атап өттік. Иә, университетті тәмамдаған сан мың жастар еліміздің, Тәуелсіз мемлекетіміздің іргесін бекіп, даңғының әлемге танылуына аянбай қызмет етті. Олардың тағлымды өмір жолы мемлекетіміз тарихында алтын әріптермен жазылып қалды. Әр тұлғаның тәлімі бүгінгістуденттер мен жас мамандарға таусылмас қазына, өмірлері өнеге.Білім мен тәрбиенің ұштасқан ордасы зияткерлік және инновациялық бастамалардың көшбасшысы болып қалыптасқан үрдісін жалғастыра береді деп мақтанышпен айтамыз.

ИСАЕВА Айман Амангелдіқызы
kaznu.kz сайтының

«Жаңалықтары» негізінде дайындалды.

Біз әлеуметтік желіде

Мақаладан: farabi shakirti shakirti