Жалпы, өткенге көз жүгіртетін болсақ, “сыбайлас -жемқорлық” деген түсінік мағынасына этимологиялық қарау мұны “параға сатып алу”, “пара” ретінде, «corruptio» деген латын сөзін алып, анықтауға мүмкіндік береді. Рим құқығында сондай-ақ «corrumpire» түсінік болған, ол жалпы сөзбен айтқанда “сындыру, бүлдіру, бұзу, зақымдау, жалғандау, параға сатып алу” деген түсінік берген де, құқыққа қарсы іс-әрекетті білдірген. Орыс тілінің түсіндірме сөздігі сыбайлас-жемқорлықты пара беріп сатып алу, лауазымды адамдардың, саяси қайраткерлердің сатқындығы ретінде сипаттайды.
ҚР “Сыбайлас-жемқорлықпен күрес туралы” Заңы сыбайлас-жемқорлыққа келесідей анықтама береді. Ол: “…мемлекеттік міндеттерді орындайтын адамдар, сондай-ақ соларға теңелген адамдар, тікелей өзі немесе делдал арқылы өздерінің лауазымды құзыреттерін және онымен байланысты мүмкіншілікті немесе өз құзыреттерін басқаша пайдаланып мүліктік пайда алу үшін заңмен қарастырылмаған мүліктік жайлылықты және артықшылықты қабылдау, сондай-ақ жеке және заңды тұлғалармен аталмыш жайлылықты және артықшылықты оларға заңсыз беруге осы адамдарды парамен сатып алу”.
Сыбайлас-жемқорлықпен күрестің негізгі қағидаларының бірі болып, ол – баршаның заң және сот алдында теңдігі. Бұл қағиданы сақтау және жүзеге асыру сыбайлас-жемқорлықпен күресте өте маңызды. Өкінішке қарай, заңнаманы таңдап қолдану өте жиі кездеседі, ондайда заң біреу үшін бар, басқалар үшін жоқ. Жеке соттар, мемлекеттік қызметшілер, құқық қорғау органдарының қызметкерлері сондай-ақ сыбайлас-жемқорлыққа беттелген. Бұл қағиданың сақталуының кепілі азаматтардың өздерінің белсенділігі болып табылады — сыбайлас-жемқорлық үдерістерді БАҚ-та жариялау, оның ішінде БАҚ, бұқара өкілдерінің сот үдерістерінде болуы; өтініштерді прокуратураға, экономикалық және сыбайлас-жемқорлық қылмыспен күрес жөніндегі Агенттікке және басқа құқық қорғау органдарына беру.
Нормативтік құқықтық актілерді сыбайлас-жемқорлыққа қарсы сараптаудың пәрменді тетігін енгізу, бюджеттік қаражаттың жұмсалуын қоғамдық бақылау жүйесін құру, жеке рұқсат беру міндеттерін азаматтық қоғам институттарына беру, ақшалай қаражаттың қолма-қол айналымын мейлінше көбірек қысқарту бойынша шаралар енгізу, заңға қайшы жолмен ақшалай қаражатты заңдастыруға қарсы іс-әрекет жасау қарастырылған.
Адал және әлеуметтік бағытталған бизнес нарықтан ысырылады, себебі сыбайлас-жемқорлық мұндай бизнесті тиімсіз етеді. Сыбайлас-жемқорлық әсіресе мемлекеттік билік органдарында қауіпті. Мұндай жағдайда ол биліктің монополиясын, мемлекеттік қызметшілердің шешім қабылдау өкілеттігін күшейтеді және шенеуніктердің қатал құқықтық есеп беруін және бақылауда болуын жою симбиозын көрсетіп-білдіреді. Тәжірибеде байқайтынымыздай, сыбайлас-жемқорлық мемлекеттік жүйенің барлығын бұзады, мемлекеттік билік беделінің және мемлекеттік қызмет абыройның құлдырауына ықпал етеді. Сыбайлас-жемқорлық экономиканың дамуына кедергі жасайды және ұйымдастырылған қылмыстың, әсіресе экономика саласында, өсуіне ықпал жасайды.
Сондай-ақ, сыбайлас жемқорлыққа мәдени — этикалық факторлардың ықпал етуіне баға беру оңай емес, себебі бұл сала «мүліктік емес». Алайда, қоғамның мәдениеттілігін сыбайлас жемқорлықтың негізгі себебі ретінде қарастыруымыз тиіс. Сөйтіп, сыбайлас жемқорлық — бұл, біріншіден, мемлекетке үлкен қаржылық нұқсан келтіреді, екіншіден, мемлекеттік биліктің беделіне залал келтіреді, үшіншіден, қоғам мен мемлекет билігінің өкілеттіктерін моральдік тұрғысынан құлдыратады.
Лаура НУРМАГАНБЕТОВА,
Ақтау қаласының әкімшілік құқық бұзушылықтар жөніндегі мамандандырылған сотының судьясы
Дереккөзі: Country News (Shutterstock)
«Біз бауырлас халықтардың тамыры тереңге бойлаған тарихына құрметпен қараймыз және екі елдің ынтымақтастығын жаңа деңгейге көтеру бастамасын құптаймыз. Бұдан бұрын білім саласының кейбір аспектілерін әлем тұрғысында дамыту туралы әңгімелескен болатынбыз. Бұл мәселеде біздің пайымымыз ортақ мақсатқа тоғысады, ол балардың білім алуы үшін жайлы және қауіпсіз орта қалыптастыру», — деп атап өтті Ғани Бейсембаев.
Махамбет ауданында, сондай-ақ Еркінқала елді мекенінде Жайық жағасында министр су тасқынына қарсы шараларға қатысушы жергілікті педагогтермен, колледж студенттерімен кездесіп, өзен жағасын бекіту жұмыстарына қатысты. Сонымен қатар су тасқынынан зардап шеккен педагогтердің тізімі жасалатынын және жаңа оқу жылы басталғанға дейін педагогтер мен мектептердің оқу процесіне дайын болуы үшін барлық шаралардың қабылданатынын айтты.
Осы мақсатта педагогтардың кәсіби құзыреттіліктерін арттырудың, кәсіби дамудың бірден бір жолы – коучинг пен тәлімгерлік дер едім. Себебі, коучинг үдерісі кезінде үйренуші мұғалім рефлексивті диалог арқылы өзінің кәсіби білімін, дағдылары мен тәжірибесін жетілдіреді. Ал, тәлімгерлік барысында тәлімгер өзінің білімімен және тәжірибесімен өз еркімен бөліседі, ал тәлім алушы өзінің кәсіби дағдыларын дамытады, өзгерістерге қол жеткізу үшін мәселелердің шешімін іздейді. Осы іс — әрекетті тиімді жүзеге асыру үшін мектепте коучинг пен тәлімгерлік үдерісті жауапкершілік, еркіндік, ашықтық, ынтымақтастық принциптеріне сүйене отырып, жүйелі жүргізуді басты назарда ұстадық. Қазіргі таңда мектеп мұғалімдерінің кәсіби дамуын қолдау мақсатында құрылған желілік қоғамдастық мектептер арасында озат тәжірибелермен бөлісуге, кәсіби қолдау көрсетуге оң ықпалын тигізіп келеді.
Ұжым мүшелері бірлескен әрекеттен ұйымшылдықпен жұмыс жасау дағдысын қалыптастырып, бөлінген көшбасшылықты дамыту арқылы, нәтижелі мақсатқа жетуді жолға қойды.
Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты, «Құрмет» орденінің иегері, Батыс Қазақстан облысының Құрметті азаматы, халқы «Ақ шағала» деп құрметтеген ақын апамыздың осынау мерейтойына орай Сағи Жиенбаев атындағы Ақтөбе облыстық жасөспірімдер кітапханасы «Сенше Жайық арнамнан төгілер ем…» атты әдеби-поэзиялық кеш өткізді. Кешке Қазақстан Республикасының Мәдениет саласының Үздігі, Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі, ақын Нұрлыбек Қалауов, Ақтөбе жоғары гуманитарлық колледжінің білім алушылары, Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік университетінің жоғары колледж білім алушылары, Қазанғап атындағы өнер мектебінің оқушылары, Есет батыр атындағы олимпиада резервінің облыстық мамандандырылған мектеп-интернат колледжінің жастары және кітапхана қызметкерлері қатысты.
Ақынның алғашқы өлеңдер жинағы «Өрімтал» деген атпен 1967 жылы жарық көрді. Кейіннен «Наз» (1969 жыл), «Қанышым – іңкәрім» (1971 жыл), «Сені ойлаймын» (1973 жыл), «Ақ қанат» (1975 жыл), «Бақыт әні» (1978 жыл), «Жайық қызы» (1980 жыл), «Белокрылая» (1981 жыл), «Ақжелең» (1985 жыл), «Сүмбіле» (1990 жыл) атты кітаптары басылып шықты.
