«Теңге – Тәуелсіздік келбеті»

«Теңге — тиыннан,
Ынтымақ – ұйымнан».

1993 жылы 12 қарашада Президент Н.Ә. Назарбаев «Қазақстан Республикасының ұлттық валютасын енгізу туралы» Жарлыққа қол қойды. Осы жарлықпен сол жылдың 15 қарашасында сағат 8-де ұлттық валюта – теңге айналымға енгізілді. Ұлттық валютаның дамуы барынша сенімді түрде сақталды және көп жағынан мемлекеттік тапсырысқа емес, детектив романына ұқсады. Оның басты кейіпкерлерінің бірі белгілі сәулетші және дизайнер Қайрулла Ғабжалелов болды.

1991 жылы парламентте Елтаңба мен Ту туралы қызу пікірталас болды. Одан кейін ұлттық валюта туралы сөз болды. Алғашқы үлгілер ұсынылды. Олардың арасында Қазақстанның тұңғыш Президентінің суреті бейнеленген банкнота да болды. Алайда Нұрсұлтан Әбішұлы жобадан бас тартты. Жаңа валютаның атауы символдық және тарихи мәнін көрсететін атау болып таңдалды. «Теңге» сөзі ортағасырлық түркілердің «денге» немесе «танга» күміс монеталарынан шыққан, олардан өз кезегінде орыс монетасының «денга» атауы мен «деньги» сөзінің өзі шыққан. Ақшаның кіші номиналы «тиын» деп аталды.

1992 жылы 27 тамызда Ұлттық банк басқармасы банкнот үлгілерін бекітті. Ал келесі күні Тимур Сүлейменов, Меңдібай Алин, Ағмысалы Дүзелханов және Қайролла Ғабжалелов Англияға ұшып кетті. Біздің банкирлер Ұлыбританияның ең көне Банкнот фабрикасымен («Харрисон және ұлдары» төрт жүз жылға жуық уақыт бойы ақша басып шығарады) жұмыс істеуге шешім қабылдады. Бірақ сол сәтте ешкім жауапкершілікті өз мойнына алып, дизайнерлермен келісім жасағысы келмеді. Компьютер мамандары түпнұсқа сызбаларды сканерлеп, ерекше, іс жүзінде қайталанбайтын түс алу үшін оларды ерекше түрде біріктірді. Бұл банкноттарды жалғаннан қорғаудың бір түрі. Біртіндеп бастапқы суреттерден тек бекітілген портреттер қалды. Теңгеге арналған арнайы қағаз Англияда да тапсырыс берілді, ал бояуды әлемдегі банкноттарға арналған бояулар шығаратын жалғыз швейцариялық фирма жасады.

Фирманың беделіне қарамастан, ағылшындар бізді «жабайы» деп алдағысы келді. Бір теңгеден бес теңгеге дейінгі ақшаның алғашқы басылған эталондық үлгілері нашар түсті принтерде басылды. Кейіннен фирма өзінің беделін растады. 10 теңгелік купюрадан бастап сапасы өте жақсы болды. Сапасы бойынша ең үздік банкнот-200 теңге. Артқы жағында Қожа Ахмет Ясауи кесенесі бейнеленген, ал күмбез бен қабырғаларда Құран сүресін оқуға болады. Айтпақшы, 500 теңгелік купюрадан бастап жазулар қазақ және орыс тілдерінде екенін бәрі біле бермейді. Біздің елден басқа еш жерде «қос тілді» ұлттық валютаны көрмейсіз.

2003 жылы қазақтың ұлттық валютасы – теңгенің айналымға енгізілгеніне 10 жыл болса, биыл 2023 жылы – 30 жыл болды. Бұл оқиғаның Қазақстан үшін тарихи маңызын бағалау үшін бұл кезең қазірдің өзінде жеткілікті. Осыған орай С.Жиенбаев атындағы Ақтөбе облыстық жасөспірімдер кітапханасында арнайы валюта күніне «Теңге – Тәуелсіздік келбеті» атты тарихи-танымдық сағатын өткізді. Іс-шараға №39 қазақ орта мектебі мен Есет батыр атындағы спорт мектебінің оқушылары ат салысты. Бұл іс-шараның мақсаты оқушыларды ұлттық валютаның пайда болу тарихымен, теңгенің айналымға енгізілуімен, теңгенің қай елде басылғанымен, валюта авторларының тегімен және қазіргі Қазақстандағы теңге валютасының мәнімен таныстыру болды. Сонымен қатар оқушылар «Теңге», «Рубль», «Доллар» сияқты үш топқа бөлініп, «Миллион кімге бұйырады?», «Сәйкестендіру» және «Кахут» ойындары ойнатылды. Белсене қатысқан оқушылар дипломмен марапатталды.

Оқушылар мемлекет егемендігінің бір белгісі болып табылатын валютаның құндылығы мен маңызын түсінді. Дәл осы жасөспірімдер экономикалық үдерістерді жетілдіру, қазақстандық теңгенің мәртебесін арттыру бойынша жұмыс істеуі керек. Шараның танымдық, тәрбиелік, дамытушылық маңызы зор, іс-шараның мақсаты орындалды деп есептеймін.

                                         Утепбергенова Аяжан,

Сағи Жиенбаев атындағы  Ақтөбе облыстық

                                                                                                                        жасөспірімдер кітапханасының кітапханашысы