Қазақтың қасиетті мұрасы
1925 жылы Парижде өткен Дүниежүзілік сән өнері көрмесінде этнографиялық концертте «Ағаш аяқ», «Қанапия», «Үш дос», «Жалғыз арша», «Қос балапан», тағы басқа әндерді орындап екінші орын алып, күміс медаль иемденеді.[1]
Домбыра туралы сөз бастағанда, көз алдымызға Құрманғазы, Дәулеткерей, ттәттімбеттің ат тұяғының дүбірі сар даланы жаңғыртқансар даланың сазы келеді құлағымызға. Біз – бүгінгі ұрпақ ата-бабамыздан мұра болып, ХХІ – ғасыр ұрпақтары бізге жеткен рухани байлықты көздің қарашығындай сақтауға міндеттіміз. Дана Абай атамыз: «Өнерге әркімнің-ақ бар таласы» деп айтқандай, бойында өнерге деген құлшынысы бар дарынды жасөспірімдер болса домбыраны серік етіп ән салып, күй тартсын.
Домбыра — қазақ халқы арасында кең тараған, қадірлі ұлттық музыкалық аспап. Ол тек қарапайым құрал емес, халқымыздың тарихы мен жүрегін сақтап тұрған қастерлі мұра. Домбыра көбіне екі шекті, кейде үш шекті болып жасалады. Шанағы, мойыны, пернелері, құлақтары мен шектері түгелдей ағаштан өрнектеліп құрастырылады. Жетекшіміз Айгерім Алдабергенқызымен домбыраның тарихы туралы жазылған дүниелерді оқыдық. Қазақ халқында домбыраның 20-дан астам түрі бары екенін білдік. [2]Атап айтқанда, ән мен күй домбырасы; торсық; тұмар; кең шанақты (екі нұсқасы); балдырған; балашық; шіңкілдек; аша; үш ішекті; қуыс мойын; шертер. Сонымен қатар, домбыра аспабы халық аспаптар оркестрлерінде музыканы әрлендіреді. Сол себепті оркесстрде қолданылатын домбыра түрлері ерекше болады екен. Оркестр домбыралары қоңыр дауысты (альт), жіңішке дауысты (прима); ащы дауысты (секунда); бас домбыра деп аталады. [2]
Домбыраның дауысында ерекше бірігіп тұрған нәзіктік пен күш бар. Бірде оның қоңыр әуені адамды тыныштандырады, ал енді бірде шапшаң күйлері тыңдаушыға жігер мен рух сыйлайды. Сондықтан домбыра үні кез келген қазақ үшін жақын әрі түсінікті. Бүгінде домбыраның үнін естіген шетелдіктер де оған қызығып, тіпті өздері тартып, үйренуде.
Домбыра өнерін бүгінгі күнге жеткізген ұлы күйшілердің орны бөлек. Құрманғазы Сағырбайұлы, Дина Нұрпейісова, басқа қазақ өнерінің біртуар тұлғалардың күйшілік өнер жолын жалғастырып, бүгінгі де жаңа тұрғыда дамытып келе жатқан өнер адамдары, әсіресе жастар ұлт мақтанышына айналдырды. Олардың шығармалары домбыраның құдіретін айқындап, оны әлемге танытты.
Домбыра – қазақ өнерінің жүрегі. Ол ұрпақтан ұрпаққа беріліп, халқымыздың рухын, болмысын, мәдениетін сақтап
келе жатқан асыл қазына.
МЕЙРАШ Ержігіт
Алматы облысы, Қарасай ауданы, Үштерек ауылы
«Үштерек ауылындағы №2 орта мектебі» КММ 7 «В» сынып оқушысы
Шығармашылық жетекшісі:
ЖАҚСЫЛЫҚ Айгерім Алдабергенқызы
Пайдаланған дереккөзі:
- https://kaz.inform.kz/news/kashaubaev-amire_a
- https://taran-musey.kz/wp-content/uploads/2022/06/dombra-kartinka.jpg
